بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای خلاقیت وحل مسئله

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

#مازیارمیر

 

 

بارش فکری (Brainstorming) یکی از موثرترین تکنیک‌ها برای تولید ایده‌های نو و حل مسائل پیچیده است. این

روش در دهه 1940 توسط الکس اسبورن، یک مدیر تبلیغاتی، معرفی شد و از آن زمان به عنوان یک ابزار اصلی در

بسیاری از سازمان‌ها و تیم‌های کاری مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی جامع و کاملی از

مفهوم بارش فکری، اصول و تکنیک‌های آن، کاربردها، مزایا و چالش‌ها، و مثال‌های عملی خواهیم پرداخت.

قبل از ادامه مقاله بهتر است نگاهی به حل مسئله داشته باشیم.

حل مسئله بخشی از تفکر است. حل مسئله که پیچیده‌ترین بخش هر عملیات فکری تصور می‌شود، به عنوان یک

روند مهم شناختی تعریف می‌گردد که محتاج تلفیق و مهار یک سری مهارت‌های بنیادین و معمولی است. حلّ

مسئله وقتی مطرح می‌شود که یک موجود زنده یا یک سامانهٔ هوش مصنوعی نداند که برای رفتن از یک موقعیت

به موقعیت دیگر باید چه مسیری را بپیماید. این نیز خود بخشی از روند یک مسئلهٔ بزرگ‌تر است که یافتن مسئله و

شکل‌دهی مسئله بخشی از آن می‌باشد.

و بد نیست که بدانیم یک تئوری وابسته به عناصر توسط تریزا آمابایل Teresa Amabile عنوان می‌کند که: «سطوح

ادامه داری از میزان کم و میزان معمولی خلاقیت در زندگی روزمره وجود دارد، که تا سطوح بالای خلاقیت در

ابداعات اساسی، نمایش، اکتشافات علمی و کارهای هنری به چشم می‌خورد. ….

 

و خوب بد نیست بدانیم که تفکر یا اَندیشه یا فکر چیست؟

 

تفکر ، یکی از نیروهای درونی انسان است که به مفاهیم مربوط است. از اندیشه می‌توان به عنوان فرآیندی

شناختی و خودآگاهانه نام برد که مستقل از محرک‌های حسی و فیزیکی رخ می‌دهد. ایمانوئل کانت از

جمله فیلسوفانی است که در کتابش با عنوان «سنجش خرد ناب» دربارهٔ فکر و مفاهیم به بحث پرداخته‌است.

تلاش ذهنی برای حل مسئله را فکر می‌گویند.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

بارش فکری یا (Brainstorming)

اول

مفهوم بارش فکری

 

بارش فکری یک فرآیند گروهی است که طی آن اعضای یک تیم با هدف تولید ایده‌های جدید و خلاقانه، در یک

محیط آزاد و بدون قضاوت به تبادل نظر می‌پردازند. این روش بر این اصل استوار است که ترکیب ایده‌های مختلف و

بهره‌گیری از خلاقیت جمعی می‌تواند به راه‌حل‌های نوآورانه‌تری منجر شود.

 

دوم

اصول بارش فکری

 

بارش فکری بر چهار اصل اساسی بنا شده است:

– تمرکز بر کمیت:

در این روش، تولید تعداد زیادی ایده اهمیت دارد. باور بر این است که هرچه تعداد ایده‌ها

بیشتر باشد، احتمال پیدا کردن یک ایده خلاقانه و مفید افزایش می‌یابد.

– جلوگیری از قضاوت و نقد:

هیچ یک از ایده‌ها در مرحله تولید مورد نقد و ارزیابی قرار نمی‌گیرند. این اصل

باعث می‌شود تا شرکت‌کنندگان بدون ترس از قضاوت، ایده‌های خود را به اشتراک بگذارند.

– ترکیب و بهبود ایده‌ها:

شرکت‌کنندگان تشویق می‌شوند تا ایده‌های دیگران را ترکیب کرده و یا بهبود بخشند.

این کار باعث افزایش خلاقیت و کیفیت ایده‌ها می‌شود.

-تشویق به ایده‌های عجیب و غریب:

ایده‌های غیرمعمول و خارج از چارچوب نیز پذیرفته می‌شوند، زیرا ممکن

است که همین ایده‌ها به راه‌حل‌های خلاقانه منجر شوند.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

سوم

مراحل اجرای بارش فکری

 

اجرای موفقیت‌آمیز بارش فکری نیازمند پیروی از مراحل زیر است:

 

بخش اول

تعیین هدف و موضوع

 

– شناسایی و تعریف دقیق مسئله یا موضوعی که نیاز به ایده‌پردازی دارد.

– تعیین اهداف و نتایج مطلوب جلسه بارش فکری.

 

بخش دوم

آماده‌سازی تیم

 

– انتخاب افراد مناسب با مهارت‌ها و دیدگاه‌های مختلف برای شرکت در جلسه.

– تعیین قوانین و اصول جلسه به طور واضح.

 

بخش سوم

اجرای جلسه بارش فکری

 

– برگزاری جلسه در محیطی راحت و بدون استرس.

– تشویق همه اعضا به ارائه ایده‌ها و جلوگیری از قضاوت زودهنگام.

 

بخش چهارم

جمع‌آوری و دسته‌بندی ایده‌ها

 

– ثبت و دسته‌بندی همه ایده‌های ارائه شده.

– بررسی و ارزیابی ایده‌ها در جلسات بعدی.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

بخش پنجم

انتخاب و اجرای ایده‌های برتر

 

– انتخاب بهترین ایده‌ها با استفاده از معیارهای مشخص.

– تهیه برنامه اجرایی برای پیاده‌سازی ایده‌های منتخب.

 

چهارم

تکنیکهای مختلف در بارش فکری

 

علاوه بر روش سنتی بارش فکری، تکنیک‌های متنوعی نیز وجود دارد که می‌توانند به تولید ایده‌های خلاقانه‌تر

کمک کنند:

 

بارش فکری الکترونیکی

 

– استفاده از ابزارهای دیجیتال و نرم‌افزارها برای جمع‌آوری و دسته‌بندی ایده‌ها.

– امکان مشارکت افراد از راه دور و به صورت آنلاین.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

 

بارش فکری معکوس

 

– شناسایی و بررسی مشکلات و معایب یک ایده یا محصول موجود.

– تولید ایده‌های جدید برای بهبود یا حل مشکلات شناسایی شده.

 

بارش فکری سریع (Speed Brainstorming)

 

– تعیین زمان محدود برای هر شرکت‌کننده برای ارائه ایده‌های خود.

– افزایش سرعت و تمرکز در فرآیند ایده‌پردازی.

 

بارش فکری دورانی (Round-Robin Brainstorming)

 

– تعیین ترتیب خاص برای ارائه ایده‌ها به صورت دورانی بین شرکت‌کنندگان.

– اطمینان از مشارکت همه اعضا و جلوگیری از تسلط چند نفر بر جلسه.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

 

بارش فکری فردی (Individual Brainstorming)

 

– ارائه ایده‌ها به صورت فردی و سپس به اشتراک گذاشتن آنها با گروه.

– ترکیب ایده‌های فردی با خلاقیت گروهی.

 

پنجم

کاربردهای بارش فکری

 

بارش فکری در بسیاری از حوزه‌ها و صنایع مختلف کاربرد دارد. برخی از این کاربردها عبارتند از:

 

توسعه محصول

 

– تولید ایده‌های جدید برای محصولات و خدمات.

– بهبود و نوآوری در محصولات موجود.

 

حل مسائل سازمانی

 

– شناسایی و حل مشکلات داخلی سازمان.

– بهبود فرآیندها و افزایش بهره‌وری.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

 

برنامه‌ریزی استراتژیک

 

– تولید ایده‌های خلاقانه برای استراتژی‌های بلندمدت.

– شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای بازار.

 

بازاریابی و تبلیغات

 

– تولید ایده‌های جدید برای کمپین‌های تبلیغاتی.

– شناسایی نیازها و ترجیحات مشتریان.

 

ششم

مزایا و چالش‌های بارش فکری

 

مزیتها

– تولید ایده‌های متنوع :

بارش فکری به تولید تعداد زیادی ایده کمک می‌کند که می‌تواند به راه‌حل‌های نوآورانه

منجر شود.

– تقویت خلاقیت گروهی:

این روش به تشویق خلاقیت و هم‌افزایی ایده‌ها کمک می‌کند.

– ایجاد حس مشارکت:

شرکت‌کنندگان احساس مشارکت و تعلق به فرآیند ایده‌پردازی می‌کنند.

 

چالش‌ها

 

– تسلط برخی افراد بر جلسه:

ممکن است که برخی افراد بر جلسه تسلط پیدا کنند و مشارکت دیگران را

محدود کنند.

– پیدا کردن زمان مناسب:

پیدا کردن زمان مناسب برای برگزاری جلسه با حضور همه اعضا ممکن است

چالش‌برانگیز باشد.

– کمبود ایده‌های عملی:

همه ایده‌ها ممکن است قابل اجرا و عملی نباشند و نیاز به ارزیابی دقیق دارند.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

هفتم

مثال‌های عملی از بارش فکری

 

نمونه اول

توسعه محصول جدید

 

یک شرکت فناوری قصد دارد محصول جدیدی برای بازار عرضه کند. تیم بارش فکری متشکل از مهندسان، طراحان و

بازاریابان در جلسات مختلف به تولید ایده‌های جدید پرداخته و نهایتاً به یک محصول نوآورانه دست یافته‌اند.

 

نمونه دوم

بهبود فرآیندهای داخلی

 

یک سازمان با مشکل کاهش بهره‌وری مواجه است. تیم بارش فکری با شناسایی مشکلات و بررسی فرآیندهای

موجود، ایده‌های جدیدی برای بهبود فرآیندها ارائه داده و بهره‌وری سازمان را افزایش داده است.

 

نمونه چهارم

کمپین تبلیغاتی خلاقانه

 

یک شرکت بازاریابی برای ایجاد یک کمپین تبلیغاتی خلاقانه از روش بارش فکری استفاده کرده است. تیم متشکل

از کپی‌رایترها، طراحان گرافیک و استراتژیست‌های بازاریابی با همکاری یکدیگر ایده‌های نوآورانه‌ای برای کمپین

تبلیغاتی تولید کرده‌اند.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

 

هشتم

پیشنهاداتی برای اجرای موفق بارش فکری

 

– انتخاب محیط مناسب:

برگزاری جلسه در محیطی آرام و راحت می‌تواند به افزایش خلاقیت کمک کند.

– تشویق به ایده‌پردازی آزاد:

شرکت‌کنندگان را تشویق کنید که بدون ترس از قضاوت ایده‌های خود را ارائه

دهند.

– استفاده از تکنیک‌های مختلف:

از تکنیک‌های مختلف بارش فکری برای تنوع بخشیدن به فرآیند استفاده

کنید.

– ثبت و دسته‌بندی ایده‌ها:

همه ایده‌ها را ثبت کرده و به دسته‌های مختلف تقسیم کنید تا ارزیابی آنها

راحت‌تر شود.

– بررسی و ارزیابی دقیق:

پس از پایان جلسه، ایده‌ها را با دقت بررسی و ارزیابی کنید تا بهترین‌ها انتخاب شوند.

 

بارش فکری(Brainstorming)یا رویکردی جامع برای حل مسئله و خلاقیت

نتیجه‌گیری

 

بعنوان یک مشاور کسب و کار به شدت معتقدم که بارش فکری یک ابزار قدرتمند برای تولید ایده‌های نو و حل

مسائل پیچیده بوده و خواهد بود.

به نظر می رسد که با استفاده از اصول و تکنیک‌های مختلف بارش فکری، می‌توان به خلاقیت جمعی دست یافت

و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای مشکلات مختلف پیدا کرد.

آری این روش با تشویق به ایده‌پردازی آزاد و جلوگیری از قضاوت زودهنگام، محیطی مناسب برای توسعه خلاقیت و

نوآوری فراهم می‌کند. با پیروی از مراحل و اصول بارش فکری و استفاده از پیشنهادات ارائه شده، می‌توان به

اجرای موفقیت‌آمیز این روش و دستیابی به نتایج مطلوب دست یافت….

 

 تکنیک حل مسئله استخوان ماهی

 

تکنیک حل مسئله استخوان ماهی، که به عنوان **تکنیک ایشی‌کاوا** نیز شناخته می‌شود، یک ابزار تحلیلی قدرتمند است که به شناسایی و تجزیه و تحلیل علل ریشه‌ای مشکلات کمک می‌کند. این روش به‌خصوص در زمینه‌های مدیریت کیفیت و بهبود فرآیند مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، به بررسی مراحل مختلف این تکنیک، چک‌لیست‌های هفت‌مرحله‌ای برای هر مرحله، نمونه‌های موفق از کاربرد آن در سطح جهانی، منابع و کتاب‌های مرتبط، و همچنین فیلم‌ها و سریال‌های آموزشی می‌پردازیم.

## مقدمه
تکنیک استخوان ماهی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا به صورت ساختاریافته مشکلات را تجزیه و تحلیل کرده و ریشه‌های آن‌ها را شناسایی کنند. این تکنیک به صورت بصری و منطقی طراحی شده است و به تحلیل‌گران این امکان را می‌دهد که به راحتی عوامل مؤثر بر یک مشکل خاص را شناسایی کنند.

### مراحل تکنیک استخوان ماهی

### ۱. تعریف مشکل (Problem Definition)
**هدف:** شفاف‌سازی مشکل و ایجاد یک درک مشترک از آن.

**چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:**
1. **شناسایی مشکل:** مشکل را به‌طور دقیق توصیف کنید.
2. **تعیین محدوده زمانی:** مشخص کنید مشکل از چه زمانی بروز کرده است.
3. **محل بروز مشکل:** محل یا بخش مرتبط با مشکل را تعیین کنید.
4. **شناسایی ذینفعان:** افراد یا گروه‌هایی که تحت تأثیر قرار گرفته‌اند را شناسایی کنید.
5. **تأثیرات مشکل:** اثرات مشکل بر روی سایر فرآیندها یا محصولات را بررسی کنید.
6. **هزینه‌ها:** هزینه‌های ناشی از این مشکل را برآورد کنید.
7. **اولویت:** تعیین کنید که آیا این مشکل نیاز به حل فوری دارد یا خیر.

**نتیجه‌گیری:** تعریف دقیق مشکل به‌عنوان اولین گام، بستر لازم را برای مراحل بعدی فراهم می‌کند.

—

### ۲. شناسایی علل اصلی (Identify Main Causes)
**هدف:** شناسایی و دسته‌بندی علل اصلی مشکل.

**چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:**
1. **ایجاد فهرست علل:** عوامل بالقوه‌ای که می‌توانند به بروز مشکل کمک کنند را شناسایی کنید.
2. **بررسی عوامل انسانی:** عواملی مانند رفتار و نگرش کارکنان را تحلیل کنید.
3. **تجهیزات:** وضعیت و کارایی تجهیزات را بررسی کنید.
4. **روش‌ها:** روش‌های جاری را ارزیابی کنید.
5. **محیط کار:** محیط کار و شرایط آن را بررسی کنید.
6. **مواد اولیه:** کیفیت و منبع مواد اولیه را بررسی کنید.
7. **اولویت‌بندی:** علل را بر اساس میزان تأثیر آن‌ها اولویت‌بندی کنید.

**نتیجه‌گیری:** شناسایی علل اصلی به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که بر روی نقاط ضعف واقعی تمرکز کنند و نه فقط بر روی علائم.

—

### ۳. دسته‌بندی علل فرعی (Categorize Sub-Causes)
**هدف:** تقسیم‌بندی علل فرعی در زیرمجموعه‌های علل اصلی.

**چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:**
1. **زیرشاخه‌های مرتبط:** برای هر علت اصلی، زیرشاخه‌های مرتبط را شناسایی کنید.
2. **تأثیر علل فرعی:** میزان تأثیر هر علت فرعی را تحلیل کنید.
3. **مقایسه با موارد مشابه:** علل مشابه در پروژه‌های قبلی را بررسی کنید.
4. **تحلیل کیفی:** از اطلاعات کیفی برای تحلیل کمک بگیرید.
5. **شناسایی علل مشترک:** علل مشترک در چندین دسته را شناسایی کنید.
6. **تعیین قابل کنترل بودن:** مشخص کنید کدام عوامل قابل کنترل و کدام غیرقابل کنترل هستند.
7. **مشاوره با متخصصان:** نتایج را با نظرات متخصصان بازبینی کنید.

**نتیجه‌گیری:** دسته‌بندی علل به تحلیل‌گران کمک می‌کند تا توجه خود را به جنبه‌های خاص مشکل معطوف کنند.

—

### ۴. تحلیل و ارزیابی داده‌ها (Analyze and Evaluate Data)
**هدف:** تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده برای تعیین علل ریشه‌ای.

**چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:**
1. **جمع‌آوری داده‌ها:** داده‌های مربوط به هر علت را جمع‌آوری کنید.
2. **تحلیل آماری:** با استفاده از روش‌های آماری، فرضیات را تأیید یا رد کنید.
3. **بررسی الگوهای تکراری:** الگوهای تکراری در داده‌ها را شناسایی کنید.
4. **مقایسه با استانداردها:** داده‌ها را با استانداردهای موجود مقایسه کنید.
5. **تحلیل علت و معلول:** با استفاده از نمودار علت و معلول، روابط را تحلیل کنید.
6. **تأیید نتایج:** نتایج را با دیگر تیم‌ها تأیید کنید.
7. **تحلیل ریسک:** ریسک و تأثیر احتمالی علل شناسایی شده را تحلیل کنید.

**نتیجه‌گیری:** این مرحله کلیدی است زیرا اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم‌گیری‌های بعدی را فراهم می‌کند.

—

### ۵. شناسایی راه‌حل‌های ممکن (Identify Possible Solutions)
**هدف:** پیشنهاد و ارزیابی راه‌حل‌های مختلف.

**چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:**
1. **فهرست راه‌حل‌ها:** راه‌حل‌های پیشنهادی را فهرست کنید.
2. **ارزیابی هزینه و زمان:** هزینه و زمان مورد نیاز برای هر راه‌حل را برآورد کنید.
3. **تأثیر هر راه‌حل:** میزان تأثیر هر راه‌حل را تخمین بزنید.
4. **مشاوره با متخصصان:** با افراد مرتبط و متخصصان مشورت کنید.
5. **بررسی منابع و محدودیت‌ها:** منابع و محدودیت‌های موجود را ارزیابی کنید.
6. **تحلیل سود و زیان:** تحلیل سود و زیان را برای هر گزینه انجام دهید.
7. **انتخاب بهترین گزینه:** بهترین گزینه‌ها را برای بررسی نهایی انتخاب کنید.

**نتیجه‌گیری:** شناسایی و ارزیابی راه‌حل‌ها به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که به‌طور مؤثری به حل مشکل بپردازند.

—

### ۶. اجرای راه‌حل‌های منتخب (Implement Selected Solutions)
**هدف:** اجرای راه‌حل‌های منتخب و نظارت بر نتایج.

**چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:**
1. **برنامه عملیاتی:** یک برنامه عملیاتی برای اجرا تدوین کنید.
2. **تعیین مسئولیت‌ها:** مسئولیت‌ها را مشخص کنید.
3. **تهیه بودجه:** بودجه و منابع لازم برای اجرا را تأمین کنید.
4. **سیستم نظارت:** یک سیستم نظارت بر پیشرفت ایجاد کنید.
5. **گزارش‌دهی:** نتایج را به‌طور منظم گزارش دهید.
6. **اصلاح فرآیند:** در صورت نیاز، فرآیند را اصلاح کنید.
7. **ارزیابی اولیه:** ارزیابی اولیه از نتایج را انجام دهید.

**نتیجه‌گیری:** اجرای مؤثر راه‌حل‌ها نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و نظارت مستمر دارد.

—

### ۷. ارزیابی و بهبود مستمر (Evaluate and Continuous Improvement)
**هدف:** ارزیابی نتایج و ایجاد فرآیندهای بهبود مستمر.

**چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:**
1. **بررسی نتایج:** نتایج اجرا را به‌طور کامل بررسی کنید.
2. **انطباق با اهداف:** ارزیابی کنید که آیا اهداف اولیه محقق شده است یا خیر.
3. **شناسایی نقاط ضعف:** نقاط ضعف باقی‌مانده را شناسایی کنید.
4. **تدوین اصلاحات:** اصلاحات لازم را برنامه‌ریزی کنید.
5. **برنامه‌ریزی بهبود مستمر:** برای بهبود مستمر برنامه‌ریزی کنید.
6. **مستندسازی:** درس‌آموخته‌ها را مستندسازی کنید.
7. **انتشار نتایج:** نتایج را برای تیم‌های دیگر به اشتراک بگذارید.

**نتیجه‌گیری:** ارزیابی و بهبود مستمر می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا در برابر چالش‌ها انعطاف‌پذیرتر شوند و عملکرد بهتری داشته باشند.

—

نمونه‌های موفق در کلاس جهانی

1. **تویوتا:** این شرکت با استفاده از تکنیک استخوان ماهی، مشکلات مربوط به خط تولید را شناسایی و برطرف کرده و به بهبود کیفیت خودروهای خود کمک کرده است.

2. **فورد موتور:** فورد برای حل مشکلات خط مونتاژ و بهبود فرآیند تولید خود از تکنیک استخوان ماهی استفاده کرده و به نتایج مطلوبی دست یافته است.

3. **آی‌بی‌ام:** این شرکت برای حل مشکلات سیستم‌های فناوری اطلاعات و اطمینان از کیفیت نرم‌افزارهای خود از روش تحلیل علت و معلول

 

دکترمازیارمیرمدرس و مشاور