تیریز TRIZ

تیریز

جنریچ آلتشولر (آلتوف) بنیانگذار تکنیک تیریز در جهان

• اولین نوآوری در سن چهارده سالگی

سالهای ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۸:

• بررسی ۲۰۰ هزار سند ثبت اختراع.
• انتخاب ۴۰ هزار سند ثبت اختراع که بهترین راه حل ها را ارائه داده بودند.
• درک این که تکامل یک سیستم تصادفی نیست و با قوانینی مشخص کنترل می شود.
• درک این که خلاقیت و نوآوری قابل تدریس اند.

 

تا ۱۹۸۵:

• وی ۱۴ کتاب و صدها مقاله چاپ کرد.

یافته های اصلی آلتشولر

• سطوح نوآوری
• تناقض ها

 فنی

– چهل اصل نوآوری (۱۹۵۶ تا ۱۹۷۱)

– سی و نه پارامتر مهندسی

 فیزیکی

– چهار اصل تفکیک (۱۹۷۹)

• تئوری طرح ایده آل (۱۹۵۶)
• ۷۶ راه حل استاندارد (۱۹۷۴-۱۹۸۵)
• الگوهای تکامل (۱۹۶۹ تا ۱۹۷۹)
• ARIZ (الگوریتم حل ابتکاری مسئله ) ( ۱۹۵۹ تا ۱۹۸۵)
• تجزیه و تحلیل شییء – اثر (۱۹۷۷)

در سال ۴۰۰ پس از میلاد، گریک پاپوس (Greek Pappos) اصطلاح “روش اکتشافی” را بعنوان دانش نوآوری و اکتشاف تعریف کرد. آلتشولر با فرایند نوآوری نظام یافته ی خود، جان تازه ای به “روش اکتشافی”بخشید. لغت TRIZسرواژه ی عبارت روسی است که به صورت تیریز با “ی” کشیده تلفظ (مانندTREEZ) می شود:

Триз =Теория решения изобретательских задач

Teoriya Resheniya Izobreatatelskikh Zadatch = TRIZ

ترجمه انگلیسی این عبارت :

TIPS= “Theory of Inventive Problem Solving”

به معنای ” نظریه ی حل ابتکاری مسئله ” است که سرواژه TIPS را می سازد.

جنریچ آلتشولر در سال ۱۹۲۶ یعنی ۱۰ سال پس از آغاز انقلاب بلشویکی در اتحاد جماهیر شوروی سابق به دنیا آمد، از همان کودکی علاقه ی شدیدی نسبت به نوآوری بروز می داد.

او مانند دیگر کودکان دوست داشت در زیر آب شنا کند . وی در سن ۱۴ سالگی یک روز در زیر آب از خود پرسید که چگونه می تواند در جایی که هوا نیست تنفس کند ( یک سوال متناقض – که بعداً این نوع سوالها را سوالات مفید برای یافتن راه حل های خلاق نامید) . با در نظرگرفت این پرسش در ذهنش توانست اولین اختراع خود را برای تولید اکسیژن از مایع پراکسید هیدروژن به عنوان وسیله ای برای تنفس زیر آب به ثبت برساند.

در طول جنگ جهانی دوم آلتشولر به ارتش پیوست. وی پس از جنگ مسئول بررسی اختراعات در نیروی دریایی شد. این شغل برای او موقعیتی به وجود آورد تا به مخترعین در حل مشکلات فنی کمک کند.

ابتدا آلتشولر به رشته روانشناسی روی آورد تا ایده هایی برای درک خلاقیت نوآوری پیدا کند. ولی مطالعات او در رفتارشناسی، به اندازه ی دقت نظر او در الگوهای طراحی که در مطالعاتش روی هزاران سند ثبت اختراع بازتاب پیدا کرد، موثر نبود.

در سال ۱۹۴۶ آلتشولر تصمیم گرفت دانش جدیدی برای تئوری نوآوری ایجاد کند. یافته های او در مورد تئوری نوآوری نامرتب و نامنظم بود. آلتشولر در طول دو سال با مطالعه هزاران سند ثبت اختراع TRIZ را پایه ریزی کرد.

آلتشولر الگوهایی را مکرراً در نوآوری های مختلف استفاده می شد شناسایی کرد.

مبارزه آلتشولر در زندان مسکو به روش ابداعی TRIZ

در سال ۱۹۴۸ آلتشولر و دوست دوران بچگی اش رافائل شاپی رو (Raphael Shapiro) در مورد نظریه TRIZ به استالین رئیس جمهور وقت روسیه نامه ای نوشتند و با وی درد دل کردند و نگرانی شدید خود را از آینده ی نوآوری ها در اتحاد جماهیر شوروی به اطلاع وی رساندند تا شاید از او برای رسیدن به اهداف والای خود کمک بگیرد.

از آنجا که این نامه را بصورت غیر رسمی و با عنوان ” رفیق استالین” بطور عامیانه نوشتند بودند مورد خشم و غضب استالین قرار گرفتند و استالین نه تنها وطن دوستی و ایده ای با ارزش آنها را مورد تقدیر قرار نداد بلکه دستور داد که آنها را به اتهام ” نوآوری با هدف تخریب کشور” دستگیر کنند. اما آلتشولر که از بیرحمی و سنگدلی استالین آگاهی کافی نداشت از دستگیری خود توسط ماموران کا .گ .ب (KGB) دچار حیرت شد.

وی در زندان مسکو هیچگونه اعترافی را بعنوان گناهکار امضاء نکرد و یک شب تا صبح مورد بازجویی ماموران زندان قرار گرفت و صبح روز بعد نیز با فشار ماموران از خواب رفتن وی جلوگیری بعمل آمد.

آلتشولر در آن موقعیت تصمیم گرفت برای مبارزه با وضعیت بد زندان از روش ابداعی خود (TRIZ) کمک بگیرد و با طرح یک سوال متناقض ( از اصول اولیه TRIZ طرح سوالات متناقض و حل آنها بطور خلاقانه است) توانست چند ساعت در آن روز بطور ابتکاری بخوابد.

سوال وی از خود این بود: چگونه می توانم بخوابم که هم خوابیده باشم و هم بیدار؟

بلافاصله ایده ای به ذهنش خطور کرد که با استفاده از منابع موجود و در دسترس ( استفاده بهینه از منابع در دسترس هم یکی دیگر از اصول اساسی TRIZ است) لذا به اطراف خود نگاه کرد و با استفاده از یک پاکت سیگار خالی و کبریت که در کنارش بود توانست دو چشم مصنوعی و کاغذی برای خودش درست کند. سپس از آب دهان خود ( یکی دیگر از منابع موجود بجای چسب) برای چسباندن چشمهای کاغذی بر پشت پلک های خود استفاده کرد. فلذا بدین صورت توانست وانمود کند که بیدار است و با کمک چشم های کاغذی و عینکی که بر روی چشم های خود داشت چند ساعتی براحتی و بدون مزاحمت ماموران بر روی صندلی خود بطور نشسته خوابید و ماموران زندان که با لای سر وی کشیک می‌دادند متوجه خواب او نشدند.

سر انجام پس از یک سال بازجویی و شکنجه، آن دو به ۲۵ سال حبس در زندانی بنام گولاگ (Gulag) در نواحی قطبی محکوم شدند.

آنچه که در آن شرایط برای اکثر مردم زندگی جهنمی به حساب می آمد، از نظر آلتشولر فرصتی برای رشد فکری و افزایش بهره وری تلقی شد. زندان مملو از ده ها استاد، دانشند معروف، موسیقیدان و هنرمند بود که همگی در جریان تصفیه حساب های سیاسی استالین بازداشت شده بودند. به این ترتیب آلتشولر به کسب علم و دانش ادامه داد. هم بندی‌های او در زندان از این که کسی مشتاقانه ساعت ها به حرف های آنها گوش می داد، خوشحال بودند. بدین ترتیب آن زندان به دانشگاهی خصوصی برای آلتشولر تبدیل شد.

بدترین تنبیه برای آلتشولر ممنوعیت نوشتن بود. هرگاه که دفترچه ی یادداشتی در وسایل یک زندانی پیدا می شد، او را با بی رحمی شکنجه می دادند. با وجود این مانع بزرگ، آلتشولر به توسعه ی دانش نوآوری ادامه داد. او به کمک حافظه قوی و قدرت تحلیل خود از این زمان برای تحقیق در باره ی قوانین توسعه ی سیستم های فنی و روش های حل ابتکاری مسائل استفاده کرد.

استالین در سال ۱۹۵۳ فوت کرد و یک سال پس از آن آلتشولر و شاپی رو از زندان آزاد شدند. آنها به توسعه ی TRIZادامه دادند و اولین مقاله ی خود را درباره ی اصول تئوری TRIZ در سال ۱۹۵۶ در مجله علمی ” سوال هایی در باره روانشناسی” به چاپ رساندند.

شاپی رو اولین کتاب TRIZ را منتشر کرد، ولی از ادامه ی راه توسعه TRIZ منصرف شد. ویکتور فی (پروفسور TRIZ . یکی از دوستان نزدیک آلتشولر) می گوید یک بار از آلتشولر سئوال کردم چه چیز به او کمک کرد تا سالهای وحشتناک و شرایط مرگ بار زندگی در اردوگاه کار اجباری در زندان گولاگ با دوازده ساعت کار روزانه – گرسنگی و قحطی – هوای سرد – فقدان اصول اولیه بهداشتی – بیماری و سرزنش های محافظان را تحمل کند؟

او پاسخ داد: سه دسته از افراد در آنجا بودند که سعی می کردند نه تنها از نظر فیزیکی بلکه از همه مهمتر به عنوان انسان و به عنوان یک فرد زنده بمانند. افراد عمیقاْ زاهد و متقی – کارمندان دولتی رده بال و مخترعان دیوانه. او خود را جزء گروه آخر می دانست.آلتشولر قصد داشت TRIZ را توسعه دهد و این موضوع به او قدرت می داد تا روحیه خود را حفظ کند.

ادامه دستاوردهای TRIZ

در طول دهه ی بعد دستاوردهای آلتشولر مورد توجه متخصصان رشته های مختلف واقع شد. آنها روش آلتشولر را مورد استفاده قرار داده و آن را توسعه دادند.

در سال ۱۹۷۴ بوریس زلاتین (Boris Zlotin) و در سال ۱۹۸۱ آلا زوسمن (Alla Zusman) به گروه متخصصان علاقمند به TRIZ پیوستند.

هرچند که استالین مرده بود، هنوز جدال با کمیته ی فرایندهای نوآوری و جامعه ی نوآوران بزرگترین مانع در استفاده ی گسترده از TRIZ به حساب می آمد. بنابر این آلتشولر برای گذران زندگی خود با نام مستعار”آلتوف” (Altov) شروع به نوشتن داستان هایی علمی – تخیلی کرد و در این کار نیز TRIZ را در خلق بسیاری از ایده های خود به کار گرفت.

علی رغم تمام این ناملایمات، جنبشی قوی برای استفاده از TRIZ آغاز شده بود. در دهه ی ۱۹۷۰ ترجمه ی کتاب ها و مقالات آلتشولر در کشورهای آلمان، هلند، ژاپن، آمریکا و دیگر کشورهای غربی راه یافت.

توسعه ی TRIZ در اتحادیه جماهیر شوروی پس از اقدامات گورباچف سرعت گرفت. موسسات خصوصی برای حل مشکلات فنی و مدیریتی خود علاقه ی زیادی به استفاده از TRIZ نشان می دادند؛ زیرا مزایای استفاده از TRIZ در اقتصاد بازار آزاد را به خوبی حس می کردند.

تا سال ۱۹۸۵ آلتشولر بیش از چهارده کتاب تالیف کرد که بسیاری از آنها با همکاری بوریس زلاتین و یکی نیز با همکاری آلا زوسمن تالیف شده بود؛ ولی تنها دو کتاب از کتاب های آلتشولر به زبان انگلیسی ترجمه شد. در این کتاب‌ها یافته های کلیدی آلتشولر تشریح شده اند. این یافته ها از بررسی بیش از ۲۰۰۰۰۰ اختراع ثبت شده و با تمرکز بر ۴۰۰۰۰ اختراع برتر به دست آمده اند.

هنگامی که در سال ۱۹۸۵ مشکلات جسمانی آلتشولر باعث محدود شدن ساعات کاری او شد، وی فعالیت های خود را با بررسی مفاهیم عمومی و کلی خلاقیت ادامه داد. مجموعه ی تکنیک های تدوین شده توسط آلتشولر با نام TRIZ کلاسیک معروف است.

با توجه به این تاریخچه، مطرح کردن این سوال که استفاده از TRIZ در اتحادیه جماهیر شوروی (سابق) چه قدر متداول بوده منطقی به نظر می رسد. در جواب باید گفت که تا پیش از سال ۱۹۸۶ موقعیت های اندکی برای به کارگیری TRIZ در مسائل واقعی به وجود آمد. همچنین اشخاصی نیز که برای به کارگیری TRIZ تلاش می کردند با مشکلات زیادی مواجه می شدند. با این حال تعداد زیادی از مردم در این سال ها دوره ی آموزشی TRIZ را گذراندند. در حالی که استفاده ازTRIZ می توانست تاثیر بسیار خوبی در تجارت و صنعت داشته باشد، ولی هیچ ارتباط سازمان یافته ای بین کاربران آموزش دیده ی TRIZ وجود نداشت. امروزه TRIZ در آموزشگاه های خصوصی به عنوان بخشی از برنامه ی درسی آموزش داده می شود. همچنین در موسسات اقتصادی و مقوله ی سیاست نیز TRIZ مورد استفاده قرار می گیرد.

با کمال تأسف آقای جنریچ آلتشولر – پدر TRIZ ، مخترع،مؤلف، معلم، پیشکسوت و وزنه ای سنگین برای خلاقیت در قرن بیستم بود که از میان تمامی آنهایی که وی را می شناختند و با کارهایش آشنا بودند بلاخره در  در سال ۱۹۹۸ جان به جان افرین داد.

چگونه از تریز استفاده کنیم؟

چنان که در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان یک دانش تخصصی تحقیقات وسیعی به عمل می آید و اصول و مفاهیم آن توسط بسیاری از دانشمندان، پژوهشگران، مدیران، مهندسان و کارشناسان رشته های مختلف علمی در جهت حل مسائل و ایجاد نوآوری­ها به کار گرفته می شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تکامل است.
بزرگ ترین خلاقیت و نوآوری آلتشولر به عنوان یک دانشمند علوم و مهندسی ، یک دانشمند خلاقیت شناس و نیز به عنوان یک مخترع، خلاقیت و نوآوری او درباره خود موضوع خلاقیت و نوآوری می باشد. آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پایه گذار دانش TRIZ با تلاش و پشتکار بسیار جدی به مدت ۵۲ سال در راستای رشد و توسعه آن یکی از اصلی ترین و موثرترین بنیانگذاران علم خلاقیت شناسی و از بزرگترین دانشمندان قرن بیستم محسوب می شود (آلتشولر در سال ۱۹۹۸ در آمریکا این دنیا را ترک نمود). نقش و اهمیت نظریه TRIZ شاهکار علمی آلتشولر به قدری است که از جنبه ای می تواند در ردیف نظریه های علمی بزرگی مانند نظریه کوانتومی و نظریه نسبیت قرار گیرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگی مانند پلانک، انیشتین، شرودینگر، پیاژه و پائولینگ همسنگ نماید.
اگر جایزه نوبلی نیز به نام جایزه نوبل خلاقیت شناسی (مانند جوایز نوبل فیزیک ، شیمی و زیست شناسی) وجود می داشت بی گمان آلتشولر از شایسته ترین دریافت دارندگان آن می بود.

اجزاء اصلی دانش TRIZ :
به طور کلی مجموعه نتایج حاصل از خلاقیت شناسی تحلیلی اختراعات توسط آلتشولر که تشکیل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهیم مختلفی است که مهم ترین آنها به طور خلاصه و فهرست وار موارد زیر می باشند:

قانون افزایش سطح ایده آل بودن (قانون کمال). به این معنی که نظام های فنی همواره به سمت افزایش درجه ایده آل بودن یا کمال خود پیش می روند. ایده آلی یا سطح ایده آل بودن عبارت از نسبت جمع کلیه جنبه های مثبت و مفید سیستم به جمع کلیه جنبه های منفی و مضر سیستم می باشد

سیستم ۴ مرحله ای حل مسئله شامل مراحل زیر می باشد:

۱) شناخت مسئله
۲) فرمول بندی مسئله
۳) جستجوی مسائل قبلا حل شده (استفاده از ۳۹ پارامتر مهندسی)
۴) استفاده از الگوهای راه حل های کشف شده( به کار گیری ۴۰ اصل اختراع)

سطوح ۵ گانه حل مسئله و نوآوری شامل ۵ سطح زیر است:

۱)کشف های بنیادی
۲) بهبودهای کوچک
۳) بهبودهای بزرگ
۴) مفاهیم جدید
۵) راه حل های مشخص

تحلیل ماده- میدان (تحلیل Vepol)؛ با استفاده از این تحلیل مسائل به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:
۱) مسائل آشنا (مانوس) تحت عنوان مسائل استاندارد
۲) مسائل ناآشنا (نامانوس) تحت عنوان مسائل غیر استاندارد
۳) قوانین ۸ گانه تحول و تکامل نظام های فنی (قوانین پیشرفت فناوری)
۴) تعداد ۷۶ راه حل ابداعانه استاندارد :
مسائل استاندارد شناخته شده با تحلیل Vepol می توانند با استفاده از این ۷۶ راه حل ابداعانه استاندارد حل شوند.

ماتریس تناقض ها:
در نظریه TRIZ از مسئله ابداعی تحت عنوان تناقض تعبیر می شود که معنی آن دو موقعیت متضاد یا دو کیفیت متعارض است، یعنی افزایش سطح کیفیت یکی موجب کاهش سطح کیفیت دیگری می شود و حل ابداعانه مسئله، کشف راه حل این تناقض می باشد.

فواید و کاربردهای TRIZ:
– دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداعات و اختراعات .
– شکل گیری جنبه های بسیار مهمی از علم خلاقیت شناسی.
– دستیابی به نوعی جهان بینی خلاق.
– کشف انواعی از راه حل ها برای مسائل ابداعی یعنی مسائلی که با روش های معمولی متداول راه حل آنها به دست نمی آید.
– دستیابی به بهترین و موثرترین راه حل ها برای انواع مسائل علمی ، فنی ، انسانی و اجتماعی.
– پیش بینی روند ابداعات و اختراعات در آینده (خلاقیت شناسی آینده شناختی)
– ارائه آموزش های نوین مبتنی بر TRIZ در مدارس و دانشگاه ها (خلاقیت شناسی پرورشی مبتنی بر TRIZ )
– تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه علوم و فناوری .

دیگر رویکردهای خلاقیت شناختی مبتنی بر TRIZ:

با استفاده از اصول و مفاهیم TRIZ و توسعه تحلیل های مبتنی بر آن ، رویکردهای خلاقیت شناختی خلاصه شده یا تعمیم یافته تر دیگری مانند موارد زیر حاصل شده است و این روند تکاملی همچنان ادامه دارد .

– رویکرد خلاقیت شناختی OTSM (با واژگان روسی و به انگلیسی GTST) به معنی نظریه عمومی تفکر قوی.
– رویکرد خلاقیت شناختی USIT: رویکرد ساده شده و عصاره ای از TRIZ (ارائه شده توسط سیکافوس در شرکت فورد) به معنی تفکر ابداعانه ساختار یافته یکپارچه.
– رویکرد خلاقیت شناسی AZIT (با واژگان روسی و به انگلیسی ASIT) به معنی تفکر ابداعانه نظام یافته پیشرفته.
– رویکرد خلاقیت شناسی TRTS (با واژگان روسی و انگلیس TDTS) به معنی نظریه رشد و توسعه نظام های فنی.
– رویکرد خلاقیت شناختی TRTL (با واژگان روسی و به انگلیسی TDCP) به معنی نظریه رشد و توسعه افراد خلاق.
– رویکرد خلاقیت شناختی TTVC به معنی نظریه جامع برای خلاقیت چند جانبه.

.

مازیار میر