خلاصه کتاب «معجزه شکرگذاری» بهمراه نقد و بررسی
(Why Gratitude is the Key to a Happy Life)
مقدمه:
کتاب «معجزه شکرگذاری»، نوشته‌ی تألیف‌های مختلف در زمینه روانشناسی مثبت و مدیریت زندگی، به بررسی نقش شکرگزاری در بهبود سلامت
روانی، عاطفی و حتی فیزیکی انسان می‌پردازد. این کتاب با تأکید بر اهمیت شکرگزاری به عنوان یک ابزار قدرتمند برای دستیابی به خوشبختی،
پذیرفته‌ای گسترده در بین خوانندگان عمومی پیدا کرده است. با این حال، برخی از منتقدان و متخصصان در حوزه روانشناسی و علوم اجتماعی و
نویسنده مقاله هم به این کتاب نگاهی انتقادی داشته و نقاط ضعف آن را بررسی کرده‌اند.
در این حا به بررسی جامع و ارزیابی علمی این کتاب پرداخته می‌شود. ابتدا به معرفی موضوعات اصلی کتاب پرداخته، سپس نقدهای مهمی که از
سوی متخصصان و محققین طرح شده را بررسی می‌کنیم و در نهایت، دلایلی را که برای عدم تکیه‌کردن به این کتاب به‌عنوان منبع علمی قطعی وجود
دارد، شرح می‌دهیم. اما جملاتی از کتاب :
جملات و بریده‌هایی از این کتاب
اگر می‌خواهید نعمتی را در زندگی‌تان افزایش دهید؛ در ابتدا باید به دلیل داشته‌های کنونی زندگی‌تان از خداوند سپاس‌گزاری کنید.
حضرت محمد (ص) فرمود: ”سپاس‌گزاری از خداوند به دلیل بهره‌مندبودن از نعمت‌هایی فراوان در زندگی درحقیقت بهترین تضمین است برای اینکه بهره‌مندبودن از این نعمت‌های بیکران در آینده نیز در زندگی شما ادامه خواهد یافت. “
گاهی بسیاری از نعمت‌های ارزشمند زندگی‌مان برای ما عادی می‌شوند.
”انسان‌هایی که معجزه را باور ندارند هرگز آن را در زندگی‌شان نخواهند یافت. “ رولد دال (۱۹۹۰- ۱۹۱۶)
”و چنین بود که پروردگارتان اعلام فرمود، اگر شکر کنید، بر نعمت شما می‌افزایم و، اگر کفران بورزید، بدانید که عذاب من سخت و سنگین است. “
خدا گر زحکمت ببندد دری ز رحمت گشاید در دیگری
شما باید هر روز برای رفتن به محل کارتان از شگفتی سرشار باشید. هرگز نباید به کم‌تر از این احساس راضی شوید. شاید درباره‌ی شغل کنونی‌تان چنین احساسی ندارید یا شاید به انجام‌دادن شغل رؤیایی و دلخواه‌تان سرگرم نیستید؛ پس، بدانید برای دستیابی به شغل رؤیایی و دلخواه‌تان باید در ابتدا به دلیل بهره‌مندبودن از شغل کنونی‌تان از خداوند سپاس‌گزاری کنید.
”وقتی صبح‌ها از خواب برمی‌خیزید؛ به دلیل روشنایی روز از خداوند سپاس‌گزاری کنید، به دلیل بهره‌مندبودن از نعمت زندگی و همه‌ی توانایی‌های بی‌نظیرتان از خداوند سپاس‌گزاری کنید. به دلیل غذایی که برای خوردن دارید یا شادی ناشی از زنده‌بودنتان از خداوند سپاس‌گزاری کنید. اگر برای سپاس‌گزاری‌کردن دلیلی نمی‌یابید؛ ایراد و اشکال کار بی‌تردید در وجود خودتان نهفته است. “
باید انسان‌های دیگر را نیز، همان‌گونه که هستند، بپذیرید و حضورشان را در زندگی‌تان قدر بدانید. تصور کنید یکی از اعضای خانواده یا نزدیکانتان به شما چنین بگوید: ”من تو را، همین‌طور که هستی، دوست دارم. “ در این صورت، چه احساسی خواهید داشت؟
”بهتر این است که، هنگام شمارش نعمت‌های زندگی‌تان، شمارش از دستتان خارج شود تا اینکه، به دلیل شمارش دشواری‌های زندگی‌تان، نعمت‌هایی ارزشمند از دستتان خارج شود.
برزبان‌آوردن هر گونه سخن منفی یا گله و شکایت‌کردن سبب می‌شود همان امور به زندگی‌مان جذب شوند.
اگر سپاس‌گزاری را اندکی تمرین کنید؛ زندگی شما اندکی تغییر خواهد کرد. اگر سپاس‌گزاری را هر روز با اشتیاق و به‌شدت تمرین کنید؛ زندگی شما نیز به‌شدت و به شیوه‌هایی تغییر خواهد کرد که به‌ندرت می‌توانید آنها را تصور کنید.
وقتی سپاس‌گزار هستید؛ منفی‌نگربودن برای شما غیرممکن می‌شود. وقتی سپاس‌گزار هستید؛ عیب‌جویی‌کردن از دیگران و سرزنش‌کردن آنان برای شما غیرممکن می‌شود. وقتی سپاس‌گزار هستید؛ غمگین‌بودن یا داشتن هر گونه احساس منفی برای شما غیرممکن می‌شود
وقتی هر یک از این نعمت‌ها را خواندید؛ بکوشید این جمله را سه بار تکرار کنید: ”خدایا، سپاس‌گزارم. “
در واقع وقتی شما دستیابی به خواسته‌های ارزشمندتان را تصور و احساس می‌کنید؛ نسبت به آن مثبت‌اندیش می‌شوید. انسان مثبت‌اندیش بی‌تردید برای تلاش‌کردن انگیزه‌ای بیشتر دارد و هرچه بهتر از فرصت‌های زندگی‌اش استفاده می‌کند. چنین انسانی هرگز وقتش را برای گله و شکایت‌کردن هدر نمی‌دهد.
”خداوند امروز ۸۶۴۰۰ثانیه را به شما هدیه کرده است. آیا یک ثانیه از این ثانیه‌ها را برای سپاس‌گزاری‌کردن از خودش استفاده کرده‌اید؟ “ ویلیام ای. وارد (۱۹۹۴- ۱۹۲۱) نویسنده
درباره‌ی تریلیون‌ها سلولی بیندیشید که ۲۴ساعت در شبانه‌روز و ۷روز در هفته بی‌وقفه کار می‌کنند تا سلامتی شما حفظ شود، ساختار جسمانی‌تان پابرجا بماند و بتوانید زندگی کنید. پس، با خودتان چنین بگویید: خدایا، به دلیل تک‌تک سلول‌های بدنم، سپاس‌گزارم!
حس لامسه به شما توانایی می‌بخشد تا عزیزانتان را به گرمی در آغوش بگیرید. یکی از نعمت‌های ارزشمند زندگی این است که انسان احساس کند یکی از عزیزانش دستش را به گرمی می‌فشارد.
اگر عده‌ای کافی از انسان‌ها در سراسر جهان به دلیل بهره‌مندبودن از نعمت‌هایی همچون آب و غذا از خداوند سپاس‌گزاری کنند؛ به‌معنای واقعی به انسان‌هایی کمک می‌کنند که از گرسنگی و کمبود مواد غذایی رنج می‌برند
در قرآن نیز بر اهمیت سپاس‌گزاری تأکید شده است: ”و چنین بود که پروردگارتان اعلام فرمود، اگر شکر کنید، بر نعمت شما می‌افزایم و، اگر کفران بورزید، بدانید که عذاب من سخت و سنگین است. “
انسان سپاس‌گزار هرگز لب به گله و شکایت‌کردن نمی‌گشاید. او همواره خشنود است. آرامش و رضایت‌خاطر در وجودش موج می‌زند. البته هیچ‌یک از این‌ها به این معنی نیست که هیچ‌گونه دشواری یا مانعی در زندگی او وجود نخواهد داشت. شاید حتی دشواری‌های زندگی چنین انسان‌هایی بیشتر باشد؛ اما آنان می‌کوشند همواره نعمت‌های زندگی‌شان را قدر بدانند و از رنج‌ها یا دشواری‌های زندگی‌شان درس بگیرند.
به‌راستی زندگی نمی‌کردم. من فقط زنده بودم
وقتی می‌خواهید موقعیتی منفی را از بین ببرید؛ باید همواره بر سپاس‌گزاری‌کردن درباره‌ی نکته‌های مثبت آن موقعیت متمرکز شوید تا احساسی بهتر در درونتان به‌وجود آید. سپس، مشاهده می‌کنید که معجزه‌ی سپاس‌گزاری در دنیای بیرونی برای شما شگفتی می‌آفریند.
در آن هنگام که با کسی روبه‌رو می‌شوید؛ ممکن است او در زندگی شخصی‌اش با دشواری‌هایی بسیار روبه‌رو باشد و شما از آن دشواری‌ها بی‌خبر هستید. شاید او احساسی بد و ناخوشایند داشته باشد؛ شاید به‌تازگی عزیزی را از دست داده باشد؛ شاید زندگی زناشویی‌اش به‌تازگی از هم فرو پاشیده شده باشد؛ شاید زندگی زناشویی‌اش به‌تازگی از هم فرو پاشیده شده باشد؛ شاید بسیار ناامید شده باشد یا در زندگی‌اش در سراشیبی سقوط قرار گرفته باشد. قدرشناسی و مهربانی شما ممکن است مهم‌ترین و معجزه‌آساترین رویدادی باشد که در آن روز در زندگی او اتفاق می‌افتد.
برمبنای قانون جذب، شما باید برای داشته‌های کنونی زندگی‌تان سپاس‌گزاری کنید تا موفقیتی بیشتر به سوی شما جذب شود. به‌این‌ترتیب، اگر سپاس‌گزار نباشید؛ دستیابی به موفقیتی دایمی برای شما غیرممکن می‌شود.
شاید بتوانید در طی یک روز چنان درباره‌ی شغلتان احساسی سرشار از سپاس‌گزاری داشته باشید که موقعیت‌های شغلی شما بی‌درنگ بهبود یابند. گشایش‌های زندگی به‌صورت تصادفی اتفاق نمی‌افتند. آنها به‌سادگی پیامد تأثیر معجزه‌آسای سپاس‌گزاری هستند!
معمایی در این قطعه وجود دارد که باید حل شود. رازی وجود دارد که باید آشکار شود. وقتی به این راز پی می‌برید؛ دنیایی جدید به روی شما گشوده خواهد شد.
واژه‌ها به‌راستی تأثیرگذار هستند. وقتی درباره‌ی کسی گله و شکایت می‌کنید؛ به‌معنای واقعی به زندگی خودتان لطمه می‌زنید. در این صورت، زندگی خودتان خدشه‌دار خواهد شد. برمبنای قانون جذب؛ هر اندیشه‌ای را درباره‌ی انسانی دیگر در سر بپرورانید یا هر سخنی را درباره‌ی او بگویید، همان را به سوی خودتان جذب خواهید کرد.
”بیایید لحظه‌ای درنگ کنیم و بیندیشیم زیرا، اگر امروز نکته‌هایی بسیار را نیاموختیم، دست‌کم نکته‌هایی اندک را آموختیم؛ اگر نکته‌هایی اندک را نیاموختیم، دست‌کم بیمار نشدیم؛ و اگر بیمار شدیم، دست‌کم نمردیم؛ بنابراین، بیایید همواره سپاس‌گزار باشیم. “
پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که تنش و فشار در واقع ریشه‌ی بسیاری از بیماری‌ها را تشکیل می‌دهد. پژوهش‌ها همچنین آشکار
کرده‌اند که بیماری انسان‌های سپاس‌گزار هرچه سریع‌تر بهبود می‌یابد و این انسان‌ها، در وضعیتی مشابه با انسان‌های دیگر، اغلب
هفت‌سال بیشتر عمر می‌کنند!
فهرستی را از ده نعمت زندگی‌تان تهیه کنید. بنویسید که چرا به دلیل بهره‌مندبودن از این نعمت‌ها از خداوند سپاس‌گزار هستید.
فهرستتان را بازخوانی کنید. پس از خواندن هر یک از آن نعمت‌ها، چنین بگویید: ”خدایا، سپاس‌گزارم. خدایا، سپاس‌گزارم. خدایا،
سپاس‌گزارم. “ در حد امکان بکوشید سپاس‌گزاری خودتان را به دلیل بهره‌مندبودن از آن نعمت‌ها با تمام وجودتان احساس کنید.
مذاهب اصلی و مهم همچون اسلام، مسیحیت و یهودیت نیز سپاس‌گزاری را همواره در کانون تمرکز و توجه‌شان قرار داده‌اند. حضرت
محمد (ص) فرمود: ”سپاس‌گزاری از خداوند به دلیل بهره‌مندبودن از نعمت‌هایی فراوان در زندگی درحقیقت بهترین تضمین است برای
اینکه بهره‌مندبودن از این نعمت‌های بیکران در آینده نیز در زندگی شما ادامه خواهد یافت. “ حضرت عیسی مسیح (ع)، قبل از
انجام‌دادن هر گونه معجزه، از خداوند سپاس‌گزاری می‌کرد.
سپاس‌گزاری گونه‌ای احساس محسوب می‌شود. بنابراین، هدف نهایی از تمرین سپاس‌گزاری این است که آن را تا حد امکان آگاهانه
احساس کنید زیرا نیروی احساس شما بر شگفتی‌های زندگی‌تان می‌افزاید. قانون نیوتن قانونی یک‌به‌یک است. آنچه را بدهید؛ همان را
دریافت می‌کنید. چنین قانونی به این معنی است: اگر بر احساس سپاس‌گزاری خودتان بیفزایید؛ پیامدهای شگفت‌انگیز زندگی‌تان نیز
گسترش خواهند یافت تا با احساس شما همسان شوند! هرچه احساس سپاس‌گزاری شما واقعی‌تر و خالصانه‌تر باشد؛ زندگی شما
سریع‌تر تغییر خواهد کرد.
ضرب‌المثلی ایتالیایی وجود دارد که حقیقتی را درباره‌ی سلامتی برای بسیاری از ما بازگو می‌کند: ”انسانی که از سلامتی بهره‌مند
است به‌راستی ثروتی ارزشمند دارد؛ اگرچه خودش آن را ثروت نداند. “
بخش نخست
معرفی کتاب و موضوعات اصلی
1. چرا شکرگزاری؟
کتاب «معجزه شکرگذاری» به بررسی نقش شکرگزاری در زندگی انسان می‌پردازد و ادعا می‌کند که شکرگزاری می‌تواند به بهبود
سلامت روانی، کاهش استرس، افزایش رضایت زندگی و حتی بهبود سلامت فیزیکی کمک کند. نویسنده به مطالعاتی اشاره می‌کند
که نشان می‌دهند افرادی که به‌طور مداوم شکرگزار هستند، زندگی‌شان را معنادارتر و خوشبختانه‌تر تجربه می‌کنند.
2. روش‌های پیشنهادی:
– **نوشتن ژورنال شکرگزاری**: نویسنده توصیه می‌کند که افراد هر روز سه چیزی را بنویسند که به آنها شکرگزار هستند.
– **برقراری ارتباط با دیگران**: تمرکز بر اینکه چگونه شکرگزاری می‌تواند روابط اجتماعی را تقویت کند.
– **آموزش شکرگزاری به کودکان**: تأکید بر اهمیت آموزش شکرگزاری به نسل بعد.
3. مزایای ادعا شده:
– کاهش استرس و افسردگی
– افزایش انرژی و انگیزه
– بهبود خواب
– افزایش اعتماد به نفس
فصل دوم
نقدهای علمی و انتقادی
1. نقص در بستر علمی:
یکی از مهم‌ترین نقدهایی که به این کتاب می‌توان اظهار کرد، نقص در بستر علمی آن است. اگرچه نویسنده به مطالعاتی اشاره
می‌کند که نقش شکرگزاری را تایید می‌کنند، اما بسیاری از این مطالعات به‌صورت غیرمستقیم و بدون توضیحات کافی ارائه شده‌اند.
به‌عنوان مثال:
– **عدم توضیح روش‌شناسی**: نویسنده به نتایج مطالعات اشاره می‌کند، اما روش‌شناسی دقیق این مطالعات (مانند حجم نمونه،
نوع آزمایش، و شرایط کنترل) ارائه نشده است.
– **اعتماد به نتایج غیرقابل تعمیم**: برخی از مطالعاتی که ارجاع داده شده است، فقط روی گروه‌های خاص (مانند دانشجویان یا
بزرگسالان سالم) انجام شده‌اند و نمی‌توان آنها را به تمام جوامع انسانی تعمیم داد.
2. ساده‌سازی مفاهیم پیچیده:
کتاب «معجزه شکرگذاری» به‌طور گسترده از مفاهیم پیچیده روانشناسی مثبت استفاده می‌کند، اما این مفاهیم را به‌صورت
ساده‌سازی شده ارائه می‌دهد. این ساده‌سازی می‌تواند به سوءفهم‌هایی منجر شود. به‌عنوان مثال:
– **شکرگزاری به‌عنوان جواب تمام مشکلات**: نویسنده به‌صورت ضمنی ادعا می‌کند که شکرگزاری می‌تواند تمام مشکلات روانی و
عاطفی انسان را حل کند، در حالی که در عمل، بسیاری از افراد با مشکلاتی مانند افسردگی بالینی، اضطراب شدید یا اختلالات روانی
مواجه هستند که نمی‌توان با تنها شکرگزاری به آنها پایان داد.
– **-ignore negative emotions**: کتاب به‌طور ضمنی پیام می‌دهد که باید فقط به چیزهای مثبت توجه کرد و احساسات منفی را
نادیده گرفت. این رویکرد می‌تواند به اجتناب از مواجهه با احساسات واقعی منجر شود و حتی ممکن است به‌عنوان یک نوع «poverty
of gratitude» (فقر شکرگزاری) عمل کند.
3. نقض اصول روانشناسی مثبت:
روانشناسی مثبت، که بخشی از اساس این کتاب است، بر این باور استوار است که افراد باید به دنبال توسعه‌ی قوای مثبت خود
باشند، اما همچنین باید با احساسات منفی خود نیز سر و کار داشته باشند. کتاب «معجزه شکرگذاری» به‌صورتی این اصول را نقض
می‌کند:
– **عدم توجه به تعامل بین عاطفه‌های مثبت و منفی**: انسان‌ها به‌صورت طبیعی همراه با احساسات مثبت و منفی زندگی می‌کنند.
تلاش برای حذف احساسات منفی می‌تواند منجر به افزایش استرس و افسردگی شود.
– **عدم توجه به محیط‌های اجتماعی و اقتصادی**: کتاب به‌صورت ضمنی فرض می‌کند که همه افراد در شرایط یکسانی زندگی
می‌کنند و می‌توانند به راحتی شکرگزار شوند. این فرض با واقعیت بسیاری از افراد که در شرایط دشوار اقتصادی، اجتماعی یا
سیاسی زندگی می‌کنند، مغایرت دارد.
4. نقدهای منتقدان جهان:
نقدهای متعددی از سوی متخصصان روانشناسی و علوم اجتماعی به این کتاب اظهار شده است. به‌عنوان مثال:
– **Dr. Martin Seligman**، پدر روانشناسی مثبت، در یکی از مصاحبه‌های خود اشاره کرده است که شکرگزاری فقط یکی از
بسیاری از عواملی است که به خوشبختی کمک می‌کند و نباید به‌عنوان جواب واحد برای تمام مشکلات زندگی در نظر گرفته شود.
– **Dr. Sonja Lyubomirsky**، مؤلف کتاب «The How of Happiness»، اشاره کرده است که شکرگزاری می‌تواند به خوشبختی
کمک کند، اما باید به‌عنوان بخشی از یک برنامه کلی برای بهبود زندگی در نظر گرفته شود، نه به‌عنوان جواب کلی.
فصل سوم
چرا نمی‌توان به این کتاب تکیه کرد؟
1. نقص در تحلیل علمی:
کتاب «معجزه شکرگذاری» به‌دلیل نقص در تحلیل علمی و عدم ارائه اطلاعات دقیق درباره‌ی مطالعاتی که ارجاع داده شده است، نمی‌تواند به‌عنوان منبع علمی قابل اعتماد در نظر گرفته شود. این نقص می‌تواند به سوءتفاهم‌هایی در مورد نقش شکرگزاری در زندگی انسان منجر شود.
2. تسریع در ارائه راهکارها:
کتاب به‌صورت تسریعی راهکارهایی را ارائه می‌دهد که ممکن است برای بسیاری از افراد عملی نباشد. به‌عنوان مثال، تمرین نوشتن ژورنال شکرگزاری ممکن است برای افرادی که در شرایط استرس‌زای و دشواری زندگی می‌کنند، به‌عنوان یک راهکار کافی در نظر گرفته نشود.
3. عدم توجه به تنوع فرهنگی:
کتاب به‌صورت ضمنی فرض می‌کند که شکرگزاری به‌صورت یکسان در تمام فرهنگ‌ها و جوامع عمل می‌کند. این فرض با واقعیت مغایرت دارد، زیرا نقش شکرگزاری در مختلف فرهنگ‌ها می‌تواند به‌شدت متفاوت باشد.
4. اثرات جانبی نادیده گرفته شده:
شکرگزاری به‌صورت بیش از حد ممکن است به اثرات جانبی منجر شود. به‌عنوان مثال:
– **افزایش احساسات گناه**: برخی افراد ممکن است با تلاش برای شکرگزاری بیش از حد، احساس گناه یا ناامیدی در مورد زندگی خود بیشتر شود.
– **کاهش انگیزه برای تغییر**: اگر افراد به‌صورت مستمر به شکرگزاری تمرکز کنند، ممکن است انگیزه‌ای برای تغییر شرایط بد زندگی خود کاهش یابد.
نتیجه‌گیری:
کتاب «معجزه شکرگذاری» به‌عنوان یک منبع الهام‌بخش برای برخی افراد می‌تواند مفید باشد، اما نباید به‌عنوان منبع علمی قابل اعتماد در نظر گرفته
شود. نقص در بستر علمی، ساده‌سازی مفاهیم پیچیده، عدم توجه به تنوع فرهنگی و اثرات جانبی نادیده گرفته شده، از جمله نقاط ضعف این کتاب
هستند. بنابراین، اگرچه شکرگزاری می‌تواند به بهبود زندگی کمک کند، اما نباید به‌عنوان جواب واحد برای تمام مشکلات زندگی در نظر گرفته شود.
**پیشنهاد:** برای دستیابی به درک عمیق‌تر از نقش شکرگزاری در زندگی، به‌جای تکیه‌کردن به این کتاب، به مطالعه‌ی منابع علمی و تحقیقاتی در
حوزه روانشناسی مثبت پرداخته شود.
