وکیل دادگستری و اخلاق حرفه ای قسمت سوم نوشته دکتر مازیارمیر
به نظر می‌رسد ذات سیاست به گونه‌ای است که در مدت زمانی کوتاه می‌تواند به آنچه که در طول سال‌ها و حتی قرن‌ها ساخته شده، ضربه‌های
مهلکی وارد کند. سیاست می‌تواند:
- امید و اعتماد مردم را از بین ببرد.
- ارزش‌های قانون، جامعه و عدالت، به‌ویژه عدالت اجتماعی، را به شدت کاهش دهد.
این مقاله ادامه‌ای بر مطالب وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای است که در قسمت دوم به این موضوع پرداخته شده است.
گفت‌وگوی فرضی درباره اخلاق حرفه‌ای در وکالت
سؤال: اظهارات خود را چگونه گواهی می‌کنید؟
پاسخ: انگشت می‌زنم، امضا می‌کنم و در کنار آخرین امضا، اثر انگشت خود را نیز ثبت می‌کنم.
توضیحات مربوط به صورتجلسه برای موکلان بی‌سواد یا ناآشنا به زبان فارسی
در مواردی که موکل به زبان فارسی تسلط ندارد یا بی‌سواد است، صورتجلسه به شکل زیر تنظیم می‌شود:
- این صورتجلسه با حضور آقای/خانم [نام کامل موکل] فرزند [نام پدر] به نشانی [آدرس کامل] تهیه می‌شود.
- نسبت فرد مذکور با موکل (مانند برادر، خواهر، فرزند و امثالهم) در صورتجلسه درج می‌گردد.
- موارد صورتجلسه توسط فرد مذکور به موکل تفهیم شده و تأییدیه دریافت می‌شود.
- فتوکپی شناسنامه موکل به امضای ایشان اخذ و در پرونده ضمیمه می‌شود.
ای عدالت، مرا در زمره عاشقان خود بپذیر و فیضی بخش تا سیمای تو را در پرده هر پندار و ریا از ستم بازشناسم،
من نیز در برابر سراسر منطق را به پای تو می ریزم و همه قوانین را به سوی تو می کشم، باشد که این معامله به هدایت اندیشه من و چیرگی تو بر لشکر ظلم انجامد.
«دکتر امیر ناصر کاتوزیان»
نکات اخلاقی در ثبت صورتجلسه
- صداقت و شفافیت: توضیحات باید به گونه‌ای باشد که موکل به‌طور کامل موضوع را درک کند.
- مستندسازی دقیق: تمامی مراحل تنظیم صورتجلسه باید مستند باشد و امضا و اثر انگشت موکل در کنار توضیحات درج شود.
- رعایت حقوق موکلان ناآشنا به قوانین: حضور فردی که بتواند توضیحات را به زبان موکل تفهیم کند، ضروری است.
وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای – قسمت سوم
۳ ـ آزادگی وکیل در حرفه وکالت
وکالت را «کار آزاد» می‌نامیم، اما آیا این تعریف واقعاً با حقیقت این حرفه سازگار است؟
وکالت، برخلاف تصور، شغلی نیست که آزادی کامل در آن وجود داشته باشد.
- این حرفه نیازمند صرف وقت بسیار است، حتی بیشتر از بسیاری از کارمندان دولت.
- برای موفقیت در این حرفه، وکیل باید در جریان تغییرات قوانین و ضوابط باشد و به‌طور مداوم مطالعه کند.
- وکیل باید قوانین عمومی و همچنین قواعد انتظامی وکالت را رعایت کند.
پس آیا می‌توان وکالت را «کار آزاد» نامید؟
وکیل در ظاهر شغلی آزاد دارد، اما در واقعیت، او به‌شدت «مقید» است. با این حال، وکیل می‌تواند و باید «آزاده» باشد. این آزادگی یکی از بزرگترین مزایای حرفه وکالت است.
اقتضائات آزادگی وکیل
۱. بی‌نیازی از موکل
- اگرچه موکل یا طرف مشاوره، هزینه خدمات حقوقی را پرداخت می‌کند، اما رفتار وکیل باید نشان دهد که او در استخدام موکل نیست.
- تجربه نشان داده است که احساس نیاز مالی وکیل به موکل باعث ایجاد مشکلات در روند کار می‌شود.
۲. حفظ شأن مالی و استقلال شخصی
- شرایط مالی وکیل، موضوعی خصوصی و شخصی است.
- اظهار عجز و فقر، نه‌تنها رحم و کمک دیگران را برنمی‌انگیزد، بلکه ممکن است شأن اجتماعی وکیل را خدشه‌دار کند.
- رفتار وکیل باید نشان‌دهنده بی‌نیازی و اعتماد به نفس باشد، بدون اینکه جنبه لاف‌زدن یا تفاخر پیدا کند.
- اعتبار مالی وکیل، در کنار اعتبار علمی و اخلاقی او، در قضاوت جامعه بسیار تأثیرگذار است.
۳. تعامل با مسائل اجتماعی و سیاسی
- وکیل دادگستری، به‌عنوان فردی فرهیخته، نمی‌تواند نسبت به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بی‌تفاوت باشد.
- انتظار می‌رود که وکیل، فردی با هوش، منطق و استدلال قوی باشد و قالبی نیندیشد.
- اختلاف نظرها و تضادهای فکری بین وکلا، امری طبیعی است، اما این اختلافات نباید به‌هیچ‌وجه در محیط کاری و قضایی مطرح شوند یا دستاویزی برای حمله به دیگران باشند.
حمایت از آزادی عقاید در حرفه وکالت
- وظیفه وکیل دادگستری این است که آزادی عقیده سیاسی و اجتماعی همکارانش را محترم بشمارد و حتی در دفاع از این آزادی، تا پای جان ایستادگی کند.
- حتی اگر عقاید همکارش با او تفاوت یا تضاد داشته باشد، وکیل باید اصولی عمل کند.
چرا این مهم است؟
- از دیدگاه اصالت علمی (پراگماتیسم)، اگر برخورد با افراد بر اساس عقاید سیاسی و اجتماعی آن‌ها رایج شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که در آینده قربانی این روند، خود ما نباشیم.
نتیجه‌گیری
آزادگی و استقلال، ارزش‌های بنیادین حرفه وکالت هستند.
- وکیل دادگستری باید همواره شأن حرفه‌ای خود را حفظ کند، بی‌نیاز از موکل رفتار کند و در تعاملات خود، بر اعتبار علمی، اخلاقی و اجتماعی خود تأکید نماید.
- احترام به آزادی عقیده و همبستگی حرفه‌ای، سنگ بنای یک جامعه حقوقی سالم است.
وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای – قسمت سوم (بخش دوم)
۴ – نوسانات و تحولات اقتصادی و سیاسی و نقش وکیل در مواجهه با جو جامعه
نوسانات اقتصادی و سیاسی در جامعه، فضایی ایجاد می‌کنند که از آن به «جو» تعبیر می‌شود. این جو ممکن است:
- موافق یا مخالف افراد یا گروه‌هایی باشد.
- بر رفتار و تصمیم‌گیری‌های عمومی تأثیر بگذارد.
آیا وکیل باید همیشه همراه با جو جامعه حرکت کند؟
- همراهی با جو، شاید آسان‌ترین راه باشد، اما بهترین شیوه وکالت نیست.
- پذیرفتن دفاع از افرادی که در زمان خاصی مغضوب یا منفور شده‌اند، حرکتی شجاعانه و در راستای آزادگی حرفه‌ای وکیل است.
- وکیل، دفاع از حقوق انسانی موکل را برعهده دارد، نه از اعمال او. برای مثال، دفاع از متهم به دزدی یا قتل، به‌معنای دفاع از دزدی یا قتل نیست.
نکته:
وکیلی که این راه را انتخاب می‌کند، باید انتظار انتقادهای ناآگاهانه از سوی جامعه را داشته باشد. این انتقادها، بخشی از بهای آزادگی و شرافت حرفه‌ای او هستند.
۵ – رابطه وکیل با موکل و حفظ اصول حرفه‌ای
اگرچه موکلین وسیله‌ای برای تأمین معاش وکیل هستند، اما:
- این رابطه نباید وکیل را از معیارهای رفتاری و اصول اخلاقی حرفه‌ای دور کند.
نکات کلیدی در برخورد با موکل:
- وقت‌شناسی:
- وکیل باید وقت‌شناسی را جدی بگیرد و به موکلین نیز آموزش دهد که برای کار حقوقی، رعایت زمان اهمیت دارد.
- رعایت اصول ثابت وکیل:
- موکل باید بداند که وکیل اصولی تغییرناپذیر دارد و این اوست که باید خود را با شرایط وکیل تطبیق دهد.
- بی‌نیازی وکیل از موکل:
- رفتار وکیل باید به گونه‌ای باشد که موکل تصور نکند پرداخت هزینه‌های حقوقی، برای او موقعیت خاصی ایجاد می‌کند.
- موکل باید بداند که این اوست که به وکیل نیاز دارد، نه برعکس.
- تمکین نکردن در برابر موکل:
- اگر موکل درخواست انجام اعمال ناروا یا توجیه سخنان نادرست خود را دارد، وکیل نباید در برابر این درخواست‌ها سر فرود آورد.
- چنین رفتاری نه‌تنها اخلاقی نیست، بلکه نوعی شرک به حرفه و اصول انسانی محسوب می‌شود.
۶ – ارتباطات وکیل با قاضی و جامعه
قاضی و وکیل، دو بال فرشته عدالت هستند.
- این حقیقت، اصل بنیادین عدالت است، اما ممکن است در واقعیت عملی به دلایل مختلف خدشه‌دار شود.
مشکلات ناشی از ارتباط وکیل و قاضی:
- تصورات اشتباه مردم عادی:
- مردم، به‌ویژه عوام، از روابط حرفه‌ای و دوستانه میان وکلا و قضات آگاهی کافی ندارند.
- هر حرکت یا گفته‌ی غیرحساب‌شده می‌تواند باعث ایجاد شبهه در ذهن مردم و خدشه به اعتبار دستگاه قضا و کانون وکلا شود.
- تأثیر عواطف بر تصمیم‌گیری‌ها:
- وکیل و قاضی نیز انسان هستند و ممکن است ناخواسته تحت تأثیر عواطف یا دوستی‌ها قرار گیرند.
- برای جلوگیری از این تأثیرات، لازم است وکیل به نکات زیر توجه کند:
نکات مهم در رابطه وکیل و قاضی
- حفظ استقلال حرفه‌ای:
- روابط دوستانه یا آشنایی‌های قبلی نباید بر تصمیم‌گیری‌های حرفه‌ای تأثیر بگذارد.
- حفظ ظاهر حرفه‌ای:
- هرگونه رفتار یا گفتار غیرحرفه‌ای در محیط‌های عمومی و قضایی باید به‌شدت اجتناب شود.
- رعایت عدالت و انصاف:
- وکیل باید همواره در راستای تحقق عدالت و حفظ اصول اخلاقی قدم بردارد، بدون در نظر گرفتن روابط شخصی.
نتیجه‌گیری
آزادگی و شرافت حرفه‌ای، ستون‌های اصلی حرفه وکالت هستند.
- وکیل باید از موکل و حقوق او دفاع کند، اما هرگز نباید به قیمت نقض اصول اخلاقی و حرفه‌ای، از اعتبار و شرافت خود چشم‌پوشی کند.
- روابط وکیل با موکل، قاضی و جامعه باید بر پایه شفافیت، استقلال و احترام متقابل باشد تا اعتماد عمومی به دستگاه قضا و حرفه وکالت تقویت شود.
وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای – قسمت سوم (بخش پایانی)
۴ – تعامل با قضات و رعایت اصول اخلاقی در دادگاه
ارتباط میان وکلا و قضات از جمله مسائلی است که باید با دقت و احتیاط فراوان مدیریت شود. نکات زیر در این زمینه حائز اهمیت‌اند:
- محدود کردن رفت‌وآمد به دادگاه در موارد ضروری:
- در صورت آشنایی یا دوستی با قاضی، تا زمانی که پرونده به نتیجه نرسیده است، از مراجعه غیرضروری به دادگاه و دفتر قاضی خودداری کنید.
- این رفتار از ایجاد شبهه در ذهن طرف دعوی و دیگران جلوگیری می‌کند.
- عدم صحبت درباره پرونده در ملاقات‌های غیررسمی:
- اگر ملاقات خصوصی با قاضی در خارج از دادگاه صورت گیرد، تحت هیچ شرایطی نباید درباره پرونده‌های مرتبط سخنی گفته شود.
- شفاف‌سازی رابطه قبل از تاریخ رسیدگی:
- پیش از جلسه دادگاه، قاضی را از نقش حرفه‌ای خود آگاه کنید و تأکید نمایید که احترام متقابل در چارچوب روابط رسمی خواهد بود.
- این شفاف‌سازی از سوءتفاهم در ذهن طرف دعوی جلوگیری می‌کند.
- احترام متقابل:
- همان‌طور که وکیل باید به قاضی احترام بگذارد، قاضی نیز موظف به احترام متقابل به وکیل است.
۵ – برخورد با مراجعان و موکلان ناشایست
گاهی افراد از ارتباطات شخصی وکلا با قضات سوءاستفاده می‌کنند. رفتار حرفه‌ای در چنین مواردی شامل موارد زیر است:
- شفاف‌سازی بی‌اثر بودن روابط شخصی:
- برای مراجعینی که به‌دلیل رابطه وکیل با قاضی به او مراجعه می‌کنند، باید با صراحت و تأکید توضیح داد که این روابط هیچ تاثیری در روند قضایی و نتیجه پرونده نخواهند داشت.
- احتراز از نشستن در محل‌های اختصاصی دادگاه:
- وکیل نباید حتی در شرایط غیررسمی در پشت میز قاضی یا محل‌های اختصاصی دادگاه حضور داشته باشد.
- این رفتار می‌تواند باعث ایجاد شبهه در ذهن مردم و تضعیف اعتبار وکیل و دادگاه شود.
- عدم پذیرش معرفی موکل از سوی قاضی:
- پذیرفتن موکلی که از طرف قاضی دادگاهی معرفی شده است، کاملاً اشتباه است و باید از این کار اجتناب کرد. “اتقوا مواضع التهمه.”
۶ – مقابله با تصورات نادرست درباره دستگاه قضا
بسیاری از مردم برداشت‌های اشتباهی از دستگاه قضا و دادگاه‌ها دارند و این مسئله می‌تواند تأثیر منفی بر جایگاه وکلا داشته باشد:
- واکنش به پیشنهادات غیرقانونی:
- عباراتی مانند “اگر خرجی هم داشته باشد، می‌دهیم” نباید تحمل شوند.
- واکنش وکیل باید به‌گونه‌ای باشد که گوینده دیگر جرات طرح چنین موضوعاتی را نداشته باشد.
- حفظ حیثیت دستگاه قضا و وکلا:
- باید به مردم تفهیم کرد که برداشت‌های نادرست از دستگاه قضا واقعیت ندارند.
- اگر اعتبار دستگاه قضا آسیب ببیند، وکلا نیز از این آسیب در امان نخواهند بود.
سخن پایانی: حفظ شرافت حرفه‌ای
از کتاب زبان بدن ایرانی:
“هیچ چیز، هیچ کس، هیچ رفتار و هیچ گفتاری آنگونه که به نظر می‌رسد نیست.”
رعایت اصول اخلاقی حرفه‌ای، هرچند ممکن است ایده‌آلی و کمال‌گرایانه به نظر برسد، اما ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
- اگر به خود و همکارانمان سخت نگیریم و معیارهای حرفه‌ای را جدی تلقی نکنیم، دیری نخواهد پایید که حرفه وکالت، که مایه افتخار و سربلندی است، جایگاه خود را از دست خواهد داد.
“در خانه اگر کس است، یک حرف بس است…”
مازیار میر مشاور و تحلیلگر
Mazyar Mir – Professional Consultant and Analyst
قسمت‌های دیگر این مقاله را دنبال کنید:
- وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای – قسمت اول
- وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای – قسمت دوم
- وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای – قسمت چهارم
مطالب پیشنهادی:
- یک خانم وکیل حرفه‌ای چه ظاهری دارد؟
- فن دفاع حرفه‌ای برای وکلای دادگستری و مشاورین حقوقی
- وکیل دادگستری و اخلاق حرفه‌ای
- پنجمین سمینار فنون دفاع حرفه‌ای برای وکلا
- فن دفاع حرفه‌ای برای وکلای دادگستری
