کلیات داوری، لوایح، وحدت رویه‌ها، هزینه‌ها، و برای اولین بار در ایران چک‌لیست های تخصصی برای داوری
مقدمه
داوری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های جایگزین حل‌وفصل اختلافات، جایگاهی ویژه در نظام حقوقی ایران و جهان دارد. این شیوه که مبتنی بر اصل
تراضی و آزادی اراده طرفین است، راهکاری کارآمد برای حل اختلافات قراردادی، بازرگانی، و حتی مسائل تخصصی است. داوری با کاهش زمان و
هزینه‌های دادرسی رسمی و ایجاد انعطاف در روند رسیدگی، به‌ویژه در دنیای تجارت، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. این مقاله با هدف ارائه یک نگاه جامع
به داوری، به بررسی کلیات، هزینه‌ها، لوایح، وحدت رویه‌ها، و چک‌لیست تخصصی می‌پردازد و با ذکر مثال‌هایی، این موضوع را شفاف‌تر می‌کند.
فصل نخست
کلیات داوری
تعریف داوری
داوری فرایندی حقوقی و قراردادی است که طرفین اختلاف توافق می‌کنند موضوع مورد مناقشه را به‌جای محاکم رسمی، به شخص یا اشخاص ثالث
بی‌طرف (داور یا داوران) واگذار کنند. این اشخاص که معمولاً از متخصصین حوزه مورد اختلاف هستند، بر اساس مستندات و توافق طرفین به اختلاف
رسیدگی کرده و رأی الزام‌آور صادر می‌کنند.
یک مثال:
دو شرکت خدماتی و بازرگانی درباره تأخیر در اجرای قرار داد دچار اختلاف می‌شوند. به‌جای مراجعه به دادگاه، توافق می‌کنند که یک مشاور باتجربه و یک
حقوقدان به‌عنوان داور به موضوع رسیدگی کنند.
ارکان اصلی داوری
- توافق طرفین: داوری فقط در صورت وجود توافق قبلی یا حین بروز اختلاف ممکن است.
- استقلال داوران: داوران باید بدون وابستگی به هیچ‌یک از طرفین عمل کنند.
- رأی الزام‌آور: رأی داوری معادل حکم دادگاه رسمی است، مگر در موارد مشخص قانونی که امکان ابطال وجود دارد.
مزایا
- کاهش زمان و هزینه‌های دادرسی رسمی.
- محرمانگی اطلاعات و جلسات.
- امکان انتخاب داورانی متخصص.
- انعطاف در روند رسیدگی و اجرای رأی.
معایب
- عدم امکان تجدیدنظرخواهی بر رأی (مگر در شرایط خاص).
- احتمال سوءاستفاده در انتخاب داوران ناتوان یا متعصب.
- نیاز به دانش دقیق در تنظیم قراردادهای داوری.
یک مثال :
یک اختلاف میان یک شرکت فنی و مهندسی و مشتری بزرگش درباره کیفیت خدمات ارائه‌شده، در کمتر از 10 روز کاری از طریق داوری حل می‌شود،
درحالی‌که اگر به یک هیات حل اختلاف و یا دادگاه و قوه قضائیه ارجاع داده می‌شد، ممکن بود هزینه بسیار گزافی و بیش از یک یا دو سال طول می
کشد و ….
فصل دوم
هزینه‌های داوری
اجزای هزینه‌های داوری
- هزینه داور یا داوران: بسته به توافق طرفین، تخصص داوران، و میزان اختلاف، این هزینه متفاوت است.
- در داوری‌های داخلی، معمولاً درصدی از ارزش موضوع اختلاف است.
- در داوری‌های تجاری بین‌المللی، این هزینه‌ها می‌تواند بسیار بالا باشد و شامل هزینه سفر، اقامت، و زمان اختصاص داده‌شده توسط داوران باشد.
- هزینه‌های اداری: اگر داوری از طریق مراکز داوری رسمی (مانند مرکز داوری اتاق بازرگانی) انجام شود، هزینه‌های اداری مشخصی وجود دارد که شامل تشکیل پرونده و هزینه جلسات می‌شود.
- هزینه‌های طرفین: شامل هزینه وکیل، تهیه اسناد و مدارک، و احتمالی هزینه کارشناسی تخصصی.
- هزینه‌های اجرایی: در صورت نیاز به اجرای رأی داوری از طریق دادگاه، هزینه‌های مرتبط با این فرآیند نیز اضافه می‌شود.
عوامل مؤثر بر هزینه داوری
- پیچیدگی موضوع اختلاف.
- تعداد داوران (داوری منفرد یا هیئت داوری).
- مدت‌زمان رسیدگی و طول مدت قرار داد
- منطقه جغرافیایی و مرکز داوری انتخابی.
یک نمونه دیگر :
دو شرکت صادراتی درگیر در یک قرارداد صادرات درباره کیفیت کالا دچار اختلاف شدید می‌شوند. آن‌ها توافق می‌کنند داوری را که قبلا در قرار داد اختیار
نموده اند و یک داور دیگر هم از طریق مرکز داوری اتاق بازرگانی انجام دهند. هزینه داوری حدود ۳ درصد ارزش کالا تعیین شده که توسط هر دو طرف
به‌صورت مساوی پرداخت خواهد شد.
فصل سوم:
لوایح مرتبط با داوری
انواع لوایح در جلسات داوری
- لایحه اعتراض به صلاحیت داور: درصورتی‌که یکی از طرفین معتقد باشد که داور انتخاب‌شده فاقد صلاحیت است.
- لایحه ابطال رأی داوری: در مواردی که رأی داوری مخالف قوانین آمره، اخلاق حسنه، یا توافقات طرفین باشد.
- لایحه اجرای رأی داوری: درخواست اجرای رأی صادرشده از دادگاه‌های صالح.
- لایحه تأمین خواسته: درخواست جلوگیری از تضییع حقوق تا پیش از صدور رأی نهایی.
عناصر مهم در نگارش لوایح داوری
- مشخصات کامل طرفین و داوران و اسناد هویتی
- شرح دقیق موضوع اختلاف بصورت شفاف و کاملا دقیق
- مستندات قانونی و قراردادی و سایر موارد بصورت اصل و کپی مصدق و…
- دلایل و خواسته نهایی و خواسته های بوجود آمده و تفکیک هرکدام بهمراه ادله و صورتجلسه ها و …
یک مثال واقعی:
یک طرف قرارداد س . شرکت امداد نیرو ….. به شماره …. به رأی داوری اعتراض کرده و لایحه‌ای مبنی بر ابطال رأی به دادگاه ارائه می‌دهد، با استناد به
اینکه داور از شروط قراردادی هم تا حدودی تجاوز کرده است.
فصل چهارم
وحدت رویه‌های مرتبط با داوری
وحدت رویه‌ها و اهمیت آن‌ها
وحدت رویه‌های قضایی که توسط دیوان عالی کشور تصویب می‌شوند، برای روشن‌کردن ابهامات قانونی و ایجاد انسجام در نظام قضایی استفاده
می‌شوند. در داوری نیز این وحدت رویه‌ها نقش مهمی در تعیین حدود و ضمانت اجرایی آرای داوری دارند.
نمونه‌هایی از وحدت رویه
- وحدت رویه شماره ۷۷۲ دیوان عالی کشور: آرای داوری که خلاف قوانین آمره یا موجد حق باشند، قابل ابطال هستند.
- وحدت رویه شماره ۷۳۱ دیوان عالی کشور: آرای داوری داخلی باید در دادگاه‌های عمومی تأیید شوند.
مثال:
در یک پرونده حقوقی، دادگاه به استناد وحدت رویه شماره ۷۷۲ رأی داوری را باطل اعلام می‌کند، زیرا رأی برخلاف یک قانون آمره صادر شده است.
فصل پنجم
چک‌لیست تخصصی داوری
چک‌لیست پیش از آغاز
- وجود توافق‌نامه داوری در قرارداد.
- مشخص‌کردن قانون حاکم بر داوری.
- انتخاب داوران متخصص و بی‌طرف.
چک‌لیست حین داوری
- ثبت تمامی مستندات به‌صورت کتبی.
- ارائه لوایح شفاف و مستدل.
- رعایت زمان‌بندی جلسات و فرایند رسیدگی.
چک‌لیست پس از داوری
- بررسی رأی داوری برای تطابق با توافق‌نامه.
- درخواست اجرای رأی از دادگاه صالح.
- اعتراض به رأی در موارد مشخص قانونی.
یمثال:
در یک پرونده تجاری، طرفین با استفاده از چک‌لیست فوق، از تنظیم قرارداد داوری تا اجرای رأی نهایی را به‌طور موفقیت‌آمیز مدیریت می‌کنند.
نتیجه‌گیری نهایی
داوری به‌عنوان ابزاری کارآمد برای حل‌وفصل اختلافات، نیازمند درک دقیق از قوانین، هزینه‌ها، و مراحل اجرایی آن است. با استفاده از این مقاله و
چک‌لیست تخصصی ارائه‌شده، طرفین می‌توانند از شفافیت و کارایی این روش بهره‌مند شوند.
منابع این مطلب
- قانون آیین دادرسی مدنی
- قانون داوری تجاری بین‌المللی
- وحدت رویه‌های دیوان عالی کشور
- مقالات حقوقی و پژوهشی
- نظرات اساتید حقوقی (دکتر ناصر کاتوزیان، دکتر شمس)
