کلیات داوری، لوایح، وحدت رویه‌ها، هزینه‌ها، و برای اولین بار در ایران چک‌لیست های تخصصی برای داوری
مقدمه
داوری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های جایگزین حل‌وفصل اختلافات، جایگاهی ویژه در نظام قضائی و حقوقی ایران و جهان دارد. این شیوه که مبتنی بر اصل
تراضی و آزادی اراده طرفین است، راهکاری کارآمد برای حل اختلافات قراردادی، بازرگانی، و حتی مسائل تخصصی است. داوری با کاهش زمان و
هزینه‌های دادرسی رسمی و ایجاد انعطاف در روند رسیدگی، به‌ویژه در دنیای تجارت، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. این مقاله با هدف ارائه یک نگاه جامع
به داوری، به بررسی کلیات، هزینه‌ها، لوایح، وحدت رویه‌ها، و چک‌لیست تخصصی می‌پردازد و با ذکر مثال‌هایی، این موضوع را شفاف‌تر می‌کند.
فصل نخست
کلیات داوری
تعریف داوری
داوری فرایندی حقوقی و قراردادی است که طرفین اختلاف توافق می‌کنند موضوع مورد مناقشه را به‌جای محاکم رسمی، به شخص یا اشخاص ثالث
بی‌طرف (داور یا داوران) واگذار کنند. این اشخاص که معمولاً از متخصصین حوزه مورد اختلاف هستند، بر اساس مستندات و توافق طرفین به اختلاف
رسیدگی کرده و رأی الزام‌آور صادر می‌کنند.
یک مثال:
دو شرکت خدماتی و بازرگانی درباره تأخیر در اجرای قرار داد دچار اختلاف می‌شوند. به‌جای مراجعه به دادگاه، توافق می‌کنند که یک مشاور باتجربه و یک
حقوقدان به‌عنوان داور به موضوع رسیدگی کنند.
ارکان اصلی داوری
- توافق طرفین: داوری فقط در صورت وجود توافق قبلی یا حین بروز اختلاف ممکن است.
- استقلال داوران: داوران باید بدون وابستگی به هیچ‌یک از طرفین عمل کنند.
- رأی الزام‌آور: رأی داوری معادل حکم دادگاه رسمی است، مگر در موارد مشخص قانونی که امکان ابطال وجود دارد.
مزایا
- کاهش زمان و هزینه‌های دادرسی رسمی.
- محرمانگی اطلاعات و جلسات.
- امکان انتخاب داورانی متخصص.
- انعطاف در روند رسیدگی و اجرای رأی.
معایب
- عدم امکان تجدیدنظرخواهی بر رأی (مگر در شرایط خاص).
- احتمال سوءاستفاده در انتخاب داوران ناتوان یا متعصب.
- نیاز به دانش دقیق در تنظیم قراردادهای داوری.
یک مثال :
یک اختلاف میان یک شرکت فنی و مهندسی و مشتری بزرگش درباره کیفیت خدمات ارائه‌شده، در کمتر از 10 روز کاری از طریق داوری حل می‌شود،
درحالی‌که اگر به یک هیات حل اختلاف و یا دادگاه و قوه قضائیه ارجاع داده می‌شد، ممکن بود هزینه بسیار گزافی و بیش از یک یا دو سال طول می
کشد و ….
فصل دوم
هزینه‌های داوری
اجزای هزینه‌های داوری
- هزینه داور یا داوران: بسته به توافق طرفین، تخصص داوران، و میزان اختلاف، این هزینه متفاوت است.
- در داوری‌های داخلی، معمولاً درصدی از ارزش موضوع اختلاف است.
- در داوری‌های تجاری بین‌المللی، این هزینه‌ها می‌تواند بسیار بالا باشد و شامل هزینه سفر، اقامت، و زمان اختصاص داده‌شده توسط داوران باشد.
- هزینه‌های اداری: اگر داوری از طریق مراکز داوری رسمی (مانند مرکز داوری اتاق بازرگانی) انجام شود، هزینه‌های اداری مشخصی وجود دارد که شامل تشکیل پرونده و هزینه جلسات می‌شود.
- هزینه‌های طرفین: شامل هزینه وکیل، تهیه اسناد و مدارک، و احتمالی هزینه کارشناسی تخصصی.
- هزینه‌های اجرایی: در صورت نیاز به اجرای رأی داوری از طریق دادگاه، هزینه‌های مرتبط با این فرآیند نیز اضافه می‌شود.
عوامل مؤثر بر هزینه داوری
- پیچیدگی موضوع اختلاف.
- تعداد داوران (داوری منفرد یا هیئت داوری).
- مدت‌زمان رسیدگی و طول مدت قرار داد
- منطقه جغرافیایی و مرکز داوری انتخابی.
یک نمونه دیگر :
دو شرکت صادراتی درگیر در یک قرارداد صادرات درباره کیفیت کالا دچار اختلاف شدید می‌شوند. آنها توافق می‌کنند داوری را که قبلا در قرار داد اختیار
نموده اند و یک داور دیگر هم از طریق مرکز داوری اتاق بازرگانی انجام دهند. هزینه داوری حدود ۳ درصد ارزش کالا تعیین شده که توسط هر دو طرف
به‌صورت مساوی پرداخت خواهد شد.
فصل سوم:
لوایح مرتبط با داوری
انواع لوایح در جلسات داوری
- لایحه اعتراض به صلاحیت داور: درصورتی‌که یکی از طرفین معتقد باشد که داور انتخاب‌شده فاقد صلاحیت است.
- لایحه ابطال رأی داوری: در مواردی که رأی داوری مخالف قوانین آمره، اخلاق حسنه، یا توافقات طرفین باشد.
- لایحه اجرای رأی داوری: درخواست اجرای رأی صادرشده از دادگاه‌های صالح.
- لایحه تأمین خواسته: درخواست جلوگیری از تضییع حقوق تا پیش از صدور رأی نهایی.
عناصر مهم در نگارش لوایح داوری
- مشخصات کامل طرفین و داوران و اسناد هویتی
- شرح دقیق موضوع اختلاف بصورت شفاف و کاملا دقیق
- مستندات قانونی و قراردادی و سایر موارد بصورت اصل و کپی مصدق و…
- دلایل و خواسته نهایی و خواسته های بوجود آمده و تفکیک هرکدام بهمراه ادله و صورتجلسه ها و …
یک مثال واقعی:
یک طرف قرارداد س . شرکت امداد نیرو ….. به شماره …. به رأی داوری اعتراض کرده و لایحه‌ای مبنی بر ابطال رأی به دادگاه ارائه می‌دهد، با استناد به
اینکه داور از شروط قراردادی هم تا حدودی تجاوز کرده است.
فصل چهارم
وحدت رویه‌های مرتبط با داوری
وحدت رویه‌ها و اهمیت آنها
وحدت رویه‌های قضایی که توسط دیوان عالی کشور تصویب می‌شوند، برای روشن‌کردن ابهامات قانونی و ایجاد انسجام در نظام قضایی استفاده
می‌شوند. در داوری نیز این وحدت رویه‌ها نقش مهمی در تعیین حدود و ضمانت اجرایی آرای داوری دارند.
نمونه‌هایی از وحدت رویه
- وحدت رویه شماره ۷۷۲ دیوان عالی کشور: آرای داوری که خلاف قوانین آمره یا موجد حق باشند، قابل ابطال هستند.
- وحدت رویه شماره ۷۳۱ دیوان عالی کشور: آرای داوری داخلی باید در دادگاه‌های عمومی تأیید شوند.
مثال:
در یک پرونده حقوقی، دادگاه به استناد وحدت رویه شماره ۷۷۲ رأی داوری را باطل اعلام می‌کند، زیرا رأی برخلاف یک قانون آمره صادر شده است.
فصل پنجم
چک‌لیست تخصصی داوری
چک‌لیست پیش از آغاز
- وجود توافقنامه داوری در قرارداد.
- مشخص‌کردن قانون حاکم بر داوری.
- انتخاب داوران متخصص و بی‌طرف.
چک‌لیست حین داوری
- ثبت تمامی مستندات به‌صورت کتبی.
- ارائه لوایح شفاف و مستدل و مستند.
- رعایت زمان‌بندی جلسات و فرایند رسیدگی.
چک‌لیست پس از داوری
- بررسی رأی داوری برای تطابق با توافقنامه.
- درخواست اجرای رأی از دادگاه صالح.
- اعتراض به رأی در موارد مشخص قانونی.
یمثال:
در یک پرونده تجاری، طرفین با استفاده از چک‌لیست فوق، از تنظیم قرارداد داوری تا اجرای رأی نهایی را به‌طور موفقیت‌آمیز مدیریت می‌کنند.
داوری یکی از روش‌های جایگزین حل اختلاف است که در آن طرفین قرارداد به جای مراجعه به دادگاه، اختلاف خود را به یک شخص ثالث (داور) واگذار
می‌کنند تا بر اساس قرارداد و قوانین مربوطه، به آن رسیدگی کرده و رأی صادر کند. داوری می‌تواند سریع‌تر، کم‌هزینه‌تر و محرمانه‌تر از دادرسی در دادگاه
باشد.
مراحل داوری
فرآیند داوری معمولاً شامل مراحل زیر است:
- توافق بر داوری: در این مرحله، طرفین قرارداد در خصوص ارجاع اختلافات احتمالی به داوری توافق می‌کنند. این توافق می‌تواند به صورت شرط داوری در قرارداد اصلی یا به صورت یک توافقنامه جداگانه باشد.
- انتخاب داور یا داوران: طرفین یا مرجع تعیین داور، یک یا چند داور را انتخاب می‌کنند. داور باید شخص ثالث، بی‌طرف و دارای تخصص لازم در زمینه موضوع اختلاف باشد.
- ارائه درخواست داوری: طرفی که مدعی بروز اختلاف است، درخواست خود را به داور یا مرجع داوری ارائه می‌کند. این درخواست باید شامل اطلاعات مربوط به طرفین، موضوع اختلاف، مستندات و خواسته خواهان باشد.
- ابلاغ درخواست داوری: داور یا مرجع داوری، درخواست داوری را به طرف دیگر ابلاغ می‌کند تا فرصت لازم برای ارائه پاسخ و دفاع داشته باشد.
- تبادل لوایح: طرفین اختلاف، لوایح و مدارک خود را به داور یا مرجع داوری ارائه می‌کنند.
- جلسات رسیدگی: در صورت نیاز، داور جلسات رسیدگی برگزار می‌کند تا از طرفین توضیحاتی را بشنود، اسناد و مدارک را بررسی کند و شهود را استماع کند.
- صدور رأی: داور پس از بررسی جوانب اختلاف، رأی خود را صادر می‌کند. رأی داوری باید مستدل و مستند به قرارداد و قوانین باشد.
- ابلاغ رأی: رأی داوری به طرفین ابلاغ می‌شود.
- اجرای رأی: پس از ابلاغ رأی، طرفین موظف به اجرای آن هستند. در صورت عدم اجرای رأی، می‌توان از طریق دادگاه درخواست اجرای آن را نمود.
چک لیست 10 مرحله‌ای برای صدور رأی داوری
در اینجا یک چک لیست 10 مرحله‌ای برای صدور رأی داوری ارائه شده است که داور می‌تواند برای اطمینان از کامل بودن فرآیند و دقت در صدور رأی از آن
استفاده کند:
- بررسی توافقنامه داوری: اطمینان حاصل کنید که توافقنامه داوری معتبر است و داور صلاحیت رسیدگی به موضوع اختلاف را دارد. همچنین، به بندهای مربوط به مهلت داوری، نحوه انتخاب داور و… توجه شود.
- بررسی دقیق درخواست داوری: اطمینان حاصل کنید که درخواست داوری حاوی اطلاعات کامل و دقیقی در مورد طرفین، موضوع اختلاف و خواسته خواهان است.
- بررسی لوایح و مدارک طرفین: لوایح و مدارک ارائه شده توسط طرفین را به دقت بررسی کنید و به همه استدلال‌ها و مستندات ارائه شده توجه کنید.
- برگزاری جلسات رسیدگی: در صورت نیاز، جلسات رسیدگی را به طور منظم و با رعایت اصول دادرسی برگزار کنید. به اظهارات طرفین، شهود و کارشناسان توجه کنید.
- بررسی ادله: کلیه ادله ابرازی را با دقت بررسی نمایید. ادله می تواند شامل شهادت شهود، کارشناسی و غیره باشد.
- جمع بندی موارد: پس از بررسی تمامی مدارک و مستندات، موارد اختلافی را مشخص و آنها را جمع بندی نمایید.
- تحقیق در خصوص موارد اختلافی: نسبت به موارد اختلافی، تحقیقات لازم را انجام دهید و سعی کنید از تمام جوانب به موضوع اشراف داشته باشید.
- تدوین پیش نویس رأی: پیش نویس رأی را به گونه ای تدوین کنید که مستدل و منطبق با قوانین و مقررات باشد.
- تنظیم و صدور رأی: با استفاده از پیش نویس تهیه شده، رأی را نهایی کنید و آن را به صورت کتبی صادر کنید. رأی باید شامل مشخصات طرفین، موضوع اختلاف، خلاصه مذاکرات، استدلال داور و نتیجه رأی باشد.
- ارسال رای از طریق دفاتر خدمات قضایی: رای صادره را به طرفین از طریق دفاتر خدمات قضایی ارسال کنید.
ارسال رأی از طریق دفاتر خدمات قضایی
برای ارسال رأی داوری از طریق دفاتر خدمات قضایی، مراحل زیر باید طی شود:
- تهیه رونوشت از رأی: یک رونوشت برابر اصل از رأی داوری تهیه کنید.
- مراجعه به دفتر خدمات قضایی: به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید.
- تکمیل فرم درخواست: فرم درخواست ابلاغ رأی را تکمیل کنید و اطلاعات لازم را در آن درج کنید.
- پرداخت هزینه ابلاغ: هزینه مربوط به ابلاغ رأی را پرداخت کنید.
- تحویل مدارک: رونوشت رأی و سایر مدارک لازم را به دفتر خدمات قضایی تحویل دهید.
- دریافت رسید: رسید تحویل مدارک را از دفتر خدمات قضایی دریافت کنید.
- پیگیری ابلاغ: از طریق سامانه دفاتر خدمات قضایی، پیگیری کنید که رأی به طرفین ابلاغ شده است.
نکات مهم
- رأی داوری پس از صدور، لازم الاجرا است و طرفین موظف به اجرای آن هستند.
- در صورت اعتراض به رأی داوری، می‌توان در مهلت قانونی مقرر به دادگاه صالح مراجعه کرد.
- داوری یک روش انعطاف پذیر است و طرفین می‌توانند با توافق خود، شرایط داوری را تغییر دهند.
داوری می‌تواند یک روش کارآمد برای حل و فصل اختلافات قراردادی باشد
داوری به‌عنوان ابزاری کارآمد برای حل‌وفصل اختلافات، نیازمند درک دقیق از قوانین، هزینه‌ها، و مراحل اجرایی آن است. با استفاده از این مقاله و
چک‌لیست تخصصی ارائه‌شده، طرفین می‌توانند از شفافیت و کارایی این روش بهره‌مند شوند.
منابع این مطلب
- قانون آیین دادرسی مدنی
- قانون داوری تجاری بین‌المللی
- وحدت رویه‌های دیوان عالی کشور
- مقالات حقوقی و پژوهشی
- نظرات اساتید حقوقی (دکتر ناصر کاتوزیان، دکتر شمس)
