کارگاه حرفه ای ارزش‌های خبری، مخاطب‌شناسی، جنگ‌های رسانه‌ای و تحلیل خبر
در دنیای امروز، رسانه‌ها به ابزارهای قدرتمندی برای شکل‌دهی به افکار عمومی تبدیل شده‌اند. ارزش‌های خبری، مخاطب‌شناسی، و تحلیل‌های خبری
نقشی حیاتی در تفسیر و تأثیرگذاری بر مخاطبان ایفا می‌کنند. در این کارگاه به‌صورت جامع به بررسی اصول علمی و عملی ارزش‌های خبری،
مخاطب‌شناسی، جنگ‌های رسانه‌ای و تحلیل‌های خبری می‌پردازیم
مقدمه
برای خبر معنای لغوی و معنای اصطلاحی وجود دارد. در لغت، خبر به معنی:
- – آگاهی، اطلاع.
- – گفتاری که از پیامبر یا امام نقل شود.
- – در صنعت چاپ مطلبی که برای حروف‌چینی فرستاده می‌شود.
- – اتفاق، حادثه؛ آمده است.
اما دربارهٔ واژه اصطلاحی خبر؛ سخنی است که به‌طور ذاتی احتمال راست یا دروغ بودن را بپذیرد و جملهٔ خبری، جمله‌ای است که بتوان آن را راست یا
دروغ دانست. از این منظر، خبر در مقابل انشاء قرار دارد که به معنی پدیدآوردن است. در علم بلاغت انشاء به کلامی گفته می‌شود که به‌طور ذاتی
احتمال راست یا دروغ بودن در آن راه نداشته باشد. به عبارت دیگر نمی‌توان به سخنِ انشایی، راست یا دروغ بودن را نسبت داد.
لیل اسپنسر، مؤلف کتاب خبرنویسی، خبر را شامل هر عمل و اندیشه واقعی که برای عده کثیری از خوانندگان جالب توجه باشد، معرفی می‌کند. البته
این تعریف واژه News بوده و مترادف فارسی آن را می‌توان رویدادها دانست. رسانه به منظور آگاهی و اطلاع مخاطب و وقوف او به رویداد، اقدام
به گزارش کردن خبر می‌کند. واژه Report ناظر بر همین فرایند است.
بنابراین خبر، اطلاعات مربوط به یک رویداد یا اتفاق یا تحول است که در جایی چاپ یا منتشر می‌شود. در واقع خبر گزارشی از رویدادهاست که دارای یک
یا چند ارزش خبری است.
عناصر خبر
خبر، رویدادی است که در زمان یا زمان‌هایی، در مکان یا مکان‌هایی، توسط فرد یا افرادی، به دلیل یا دلایلی و به شیوه‌ای، اتفاق افتاده. نویسندهٔ خبر
برای انتقال درست مضمون هر رویداد، بایستی ۶ عنصر کلیدی را در تنظیم خبر، در نظر داشته باشد. عنصرهای تشکیل دهنده خبر، عناصری هستند که
در ادبیات روزنامه‌نگاری به آنها
Five Ws and one H می‌گویند و شامل:
-چه کسی؟
-کجا؟
-چه چیزی؟
-چه وقت؟
-چرا؟
-چطور؟ چگونه می‌شوند.
این شش عنصر، تشکیل دهنده اطلاعات مخاطب دربارهٔ خبر هستند؛ بنابراین بایستی شش عنصر در متن گزارش دربارهٔ واقعه وجود داشته باشد تا
گیرنده به آگاهی کامل نسبت به خبر دست پیدا کند. البته برخی خبرها یا گزارش‌های خبری ممکن است یک یا دو و حتی سه مورد از این عناصر را
نداشته باشد.
ارزش خبری
مناسب‌ترین زاویه دید از نظر مخاطب ارزش‌های خبری است. در خبر باید بخشی برجسته شود که ارزش خبری بیشتری نسبت به باقی ارزش‌های خبری
داشته باشد. عوامل مختلفی وجود دارد که نشان دهید یک رویداد ارزش خبری دارد یا خیر.
وجود اختلاف نظر و تقابل، بروز رویدادی غیرعادی، شخص، مؤسسه یا مکان مهم و برجسته‌ای که نامش برای مردم آشنا باشد، مجاورت، علاقه شخصی
یا وقتی موضوعی ارتباط مستقیمی با مخاطب پیدا می‌کند، جذابیت انسانی، خطوط زمانی (موضوعی که تازه اتفاق افتاده و شروع به اتفاق افتادن کرده
است)، تغییر، تأثیر مستقیم بر زندگی مخاطب، خشونت و درام از مواردی هستند که در مواقع خاص دارای ارزش خبری هستند.[۷] ارزش‌های خبری به
هفت دسته تقسیم می‌شوند.
- تازگی
- مجاورت
- دربرگیری
- شهرت
- شگفتی
- فراوانی و تعداد
- تضاد، برخورد و درگیری که یک خبر می‌تواند یک یا حتی همه آنها را داشته باشد.
تازگی بستگی دارد که خبر مناسبتی باشد یا نه اگر مناسبتی باشد در صورتی که از آن مناسبت زمان زیادی بگذرد دیگر ارزش خبری نخواد داشت.
مجاورت به معنای نزدیکی خبر به زندگی مردم باشد مثلاً ممکن است برای یک کشور که هیچگونه مناطق نفت خیزی وجود ندارد خبر افزایش قیمت نفت
مهم نباشد.
دربرگیری به دو صورت بیشتر قابل ملاحظه است قشری و جغرافیایی.
مثلاً خبر واکسیناسیون دانش آموزانی که تازه می‌خواهند وارد دبیرستان شوند برای دانش آموزان این سن و والدینشان بسیار مهم است اما برای یک
فرد که مشکل او در جامعه بیکاری است اصلاً قابل توجه نیست.
شهرت وقتی خبر به دست آمده از یک شخص مشهور باشد مثل رئیس‌جمهور باشد آن خبر را جالب می‌سازد یا مثل خداحافظی یک بازیکن خیلی
معروف از تیم ملی آن کشور که جنجال آفرین است.
شگفتی وقتی ارزش خبری یک خبر را بالا می‌بردکه آن خبر یک تاکنون به وجود نیامده باشد دو خارج از تصور باشد سه بسیار کمیاب باشد چهار خلاقانه
باشد.
فروانی و تعداد هنگامی به وجود می‌آید که در آن خبر آمار و ارقامی باشد چه زیاد چه کم چه عجیب چه معمول البته هر چه جالب تر باشد ارزش بیشتری
دارد.
تضاد، برخورد و درگیری مثل سرکوب کردن مردم تظاهرات‌کننده علیه یک رژیم توسط نیروهای پلیس (برخورد)
یا درگیری دو مهمان در یک برنامه تلویزیونی زنده (که شهرت هم به‌شمار می‌آید) تضاد مثل صدور اعلامیه علیه کشورهای دیگر.
رابطه خبر و منبع
هربرت گانز رابطه بین روزنامه‌نگار و منبع خبر را به رقص تانگو تشبیه می‌کند که یا منبع خبر این رابطه را هدایت می‌کند یا روزنامه‌نگار؛ گانز معتقد است در
اکثر مواقع هدایت‌گر این رابطه منبع خبر است. روزنامه‌نگار معمولاً تنها به سراغ تعداد محدودی از منابع خبری که در گذشته نیز در دسترس او بوده و آنها
را مناسب تشخیص داده است، می‌رود و نسبت به سایر منابع خبری به شکلی منفعلانه عمل می‌کند. پژوهشگرانی دیگری همچون کارلسون
(۲۰۰۹٬۲۰۱۱) نیز طی یک دهه اخیر با الهام گرفتن از نظریات هربرت گانز به بررسی رابطه بین روزنامه‌نگار و منبع پرداخته‌اند و این رابطه را پویا و داینامیک
توصیف کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد رابطه روزنامه‌نگار و منبع خبر تا حد زیادی متأثر از نظام هنجاری و مدیریت رسانه‌ای حاکم در هر کشور باشد. مطالعات
و تحقیقات گانز، سیگال، کارلسون و سایرین در خصوص رابطه بین روزنامه‌نگار و منبع خبر در جوامع غربی بوده است و به نظر می‌رسد برای رسیدن به
شناخت دقیق‌تری از رابطه بین منبع و روزنامه‌نگار در جوامع شرقی و در سایر نظام‌های هنجاری رسانه‌ای، پژوهش‌های بیشتری نیاز است.
انبوه‌سازی و خبر
اخبار مبتنی بر ارسالی‌های کاربران را انبوه سپاری در خبر می‌گویند. به دیگر سخن کاربران می‌نویسند کامنت می‌گذارند و رأی می‌دهند در واقع به نوعی
به معنای اجتماعی شدن خبر است، قابلیتی که ریشه در خصوصیت وب دارد و می‌توان گفت منطق اتاق خبر عصر وب است.
روایت خبری
روایت خبری یا داستان خبری، در واقع به نوعی مخاطب پسند کردن یک گزارش خبری است.فرض کنید که یک خبرنگار بایستی خبر افتتاح یک سد را
گزارش کند. او به دو روش گزارش خبری یا روایت خبری می‌تواند وظیفه خبرنگاری خود را به انجام برساند. روش ارائه گزارش خبری شامل عناصر زیر
می‌شود:
- چیستی: (افتتاح یک سد بزرگ)
- چگونگی: که خود شامل چگونگی احداث و سیر مراحل آن اعم از مراحل مطالعه و سرمایه‌گذاری و استفاده از نیروی انسانی ماهر داخلی یا خارجی و… می‌شود و همچنین چگونگی افتتاح سد است.
- کجایی: شامل ارائه اطلاعاتی پیرامون محل احداث سد.
- چرایی: شامل اطلاعاتی پیرامون دلایل انتخاب این محل برای احداث سد که ناظر بر: میزان تأثیرگذاری بر اقتصاد کشاورزی منطقه، تأمین آب شرب منطقه، میزان تولید برق و… خواهد شد.
- چه وقت: زمان شروع پروژه و زمان افتتاح سد.
- چه کسی: سد توسط چه کسانی ساخته شده؛ توسط چه کسی افتتاح شده؛ چه کسانی از افتتاح آن به صورت مستقیم سود می‌برند و….
این گزارش، صرفاً یک گزارش خبری است که ارزش‌های خاص خود را دارد اما عنصر خبرنگار، جهان‌بینی، تمایلات و دیدگاهش در آن کم رنگ و شاید
بی‌تأثیر است. این موضوع از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که گاهی اخبار به عنوان ابزاری برای امیدبخشی، ترسیم فضای رو به رشد، ایجاد احساسات وطن
پرستانه و… استفاده می‌شوند و عدم ارتباط‌گیری مخاطب با خبر، هیچ‌کدام از اهداف فوق را برآورده نمی‌سازد.[۱۵] بنابراین گزارشگران از روشی با نام
روایت خبری برای پوشش رویدادهای مورد نظر، استفاده می‌کنند.
در ادبیات پژوهشی، دو نظریه دربارهٔ روایت خبری وجود دارد:
نظریه هارتلی
نظریه هارتلی، گزارش خبری را تک متنی می‌داند. گزارش تک متنی آغاز، وسط و پایان مشخصی دارد. هارتلی به ساختار معنا در گزارش خبری نظر دارد
و معتقد است که ساختمان درونی یک گزارش خبری همانند فیلمهای پلیسی از تضاد دو عنصر اصلی «ما» و «آنها» تشکیل می‌شود. منظور از «ما»
جمع خوبان هستند و منظور از «آنها» دشمنان و پلیدان هستند. هارتلی روایت خبری را نه برای ارائه بی کم و کاست خبر، بلکه ابزاری برای پیروزی در
فضای دوقطبی «ما» و «آنها» می‌داند. «از نظر هارتلی عوامل خبری که در گزارش خبری ارائه شده‌اند، خبر را به نفع –ما- شکل می‌دهند و آن عواملی
که در گزارش حذف شده‌اند، شاید می‌توانستند خبر را به نفع –آنها- شکل دهند. معنای نهفته در هر گزارش خبری در واقع همین عوامل حذف شده و
غایب هستند»
نظریه لوئیس
لوییس در تحقیقات خود بر روی اخبار و بافت ساختاری گزارش‌های خبری به این نتیجه رسید که گزارش‌های چند متنی در حافظه مخاطب نمی‌مانند و
بالعکس گزارش‌های تک متنی بهتر در حافظه مخاطب ثبت می‌شوند. به این ترتیب او به رابطه‌ای بین ساختار گزارش و حافظه مخاطب دست یافت و به
مطالعه این رابطه پرداخت. از نظر لوئیس گزارش‌های تک متنی که دارای آغاز، وسط و پایان مشخصی هستند در برقراری رابطه با مخاطب خود موفق‌تر از
گزارش‌های چندمتنی هستند که براساس قالب روزنامه‌ای تهیه شده و دارای بخش‌های گوناگون همانند سبک هرم وارونه هستند. لوییس وجود رمز
زنجیره‌ای و رمز تأویل در ساختار گزارش‌های تک متنی را دلیل موفقیت آن می‌دانست. رمز زنجیره‌ای رابطه‌ای منطقی است که میان اجزای یک گزارش
تک متنی به عنوان داستان خبری وجود دارد. به‌طوریکه اگر گزارش بخواهد کوتاه شود، حذف یک قسمت از گزارش لطمه جدی به معنای کل داستان وارد
می‌کند. رمز تأویل نیز ساختار و فرم نوعی روایت خبری است. داستانی که با طرح یک سؤال شروع می‌شود تا توجه مخاطب را به گزارش جلب کند؛
سپس با ایجاد شور و التهاب در بدنه اصلی داستان خبری، مخاطب را با خود همراه کرده و در نهایت با پاسخ دادن به سؤال مطرح شده، حس کنجکاوی
او را سیراب می‌کند. از این منظر، گزارش تک متنی ساختاری کاملاً نمایشی و قابل مقایسه با ساختار یک درام است.
فصل نخست
اصول علمی و عملی ارزش‌های خبری
1. تعریف ارزش‌های خبری
ارزش‌های خبری عواملی هستند که تعیین می‌کنند کدام وقایع ارزش انتشار دارند.
دوم
معیارهای اصلی ارزش خبری
- تازگی: اخبار تازه‌تر اهمیت بیشتری دارند.
- برجستگی: وقایعی که به افراد یا گروه‌های برجسته مربوط باشند.
- درگیری عاطفی: خبری که احساسات مخاطب را درگیر کند.
- تأثیرگذاری: اخباری که بر زندگی روزمره مخاطب تأثیر بگذارد.
یک مثال در کلاس جهانی
خبر تغییرات اقلیمی:
سلسله گزارش های خبرگذاری CNN درباره افزایش سطح دریاها با تأکید بر تأثیر مستقیم آن بر زندگی مردم، بهمراه نظرات کارشناسان مشهور و اساتید دانشگاه و فعالان محیط زیست و ….. یک مثال از ارزش خبری تأثیرگذاری است.
چک‌لیست ده‌مرحله‌ای برای ارزش‌های خبری دکتر میر
- آیا خبر تازگی دارد؟
- آیا اهمیت و تأثیر خبر واضح است؟
- آیا مخاطب با خبر ارتباط عاطفی برقرار می‌کند؟
- آیا خبر با زندگی روزمره مخاطب مرتبط است؟
- آیا منابع خبر معتبر هستند؟
- آیا برجستگی افراد یا موضوع در خبر مشخص است؟
- آیا خبری است که مخاطب آن را دنبال خواهد کرد؟
- آیا محتوا از نظر اخلاقی قابل‌قبول است؟
- آیا امکان سوءتعبیر در خبر وجود دارد؟
- آیا خبر به‌درستی دسته‌بندی شده است؟
فصل دوم
مخاطب‌شناسی در رسانه
1. اهمیت شناخت مخاطب
برای جذب و تأثیرگذاری، رسانه‌ها باید نیازها، ترجیحات و عادات مخاطبان را بشناسند.
2. روش‌های مخاطب‌شناسی
- تحلیل داده‌ها: استفاده از داده‌های آماری برای درک رفتار مخاطب.
- پرسشنامه‌ها: جمع‌آوری اطلاعات از طریق نظرسنجی.
- رصد شبکه‌های اجتماعی: بررسی روندهای عمومی و نظرات مخاطبان.
یک مثال در کلاس جهانی
Buzzfeed: این رسانه با تحلیل داده‌های کاربران محتوایی متناسب با علایق آنها تولید می‌کند.
چک‌لیست ده‌مرحله‌ای برای مخاطب‌شناسی دکتر میر
- آیا جمعیت‌شناسی مخاطبان مشخص شده است؟
- آیا داده‌های رفتاری مخاطب جمع‌آوری شده است؟
- آیا نیازهای اطلاعاتی مخاطب تحلیل شده‌اند؟
- آیا فرهنگ و ارزش‌های مخاطب در نظر گرفته شده است؟
- آیا از ابزارهای تحلیلی مانند Google Analytics استفاده شده است؟
- آیا محتوای ارائه‌شده متناسب با سطح دانش مخاطب است؟
- آیا بازخورد مخاطبان بررسی شده است؟
- آیا ترجیحات زبانی و فرهنگی مخاطب رعایت شده است؟
- آیا محتوای تولیدشده تنوع کافی دارد؟
- آیا فرمت‌های مختلف محتوا برای گروه‌های مختلف مخاطب ارائه شده است؟
فصل سوم
جنگ‌های رسانه‌ای
1. تعریف جنگ رسانه‌ای
استفاده از رسانه‌ها برای پیشبرد اهداف سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی با بهره‌گیری از اطلاعات نادرست یا تأثیرگذاری روانی.
2. ابزارهای جنگ رسانه‌ای
- پروپاگاندا: انتشار اطلاعات جهت‌دار.
- دیپ‌فیک: تولید محتوای جعلی.
- اخبار دروغین: انتشار اطلاعات نادرست برای گمراه‌کردن مخاطبان.
یک مثال در کلاس جهانی
در جریان انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا، اخبار دروغین و پروپاگاندا از ابزارهای جنگ رسانه‌ای بودند.
یک چک‌لیست تخصصی ده‌مرحله‌ای برای تحلیل جنگ‌های رسانه‌ای دکتر میر
- آیا هدف اصلی جنگ رسانه‌ای مشخص است؟
- آیا از تکنیکهای پروپاگاندا استفاده شده است؟
- آیا محتوای جعلی یا دیپ‌فیک تشخیص داده شده است؟
- آیا اطلاعات از منابع معتبر تأیید شده‌اند؟
- آیا پیام رسانه‌ای دارای سوگیری است؟
- آیا تأثیر روانی پیام بر مخاطب بررسی شده است؟
- آیا روش‌های مقابله با جنگ رسانه‌ای تدوین شده‌اند؟
- آیا ابعاد اقتصادی و سیاسی جنگ رسانه‌ای تحلیل شده است؟
- آیا از ابزارهای تحلیل داده برای ردیابی پیام‌های رسانه‌ای استفاده شده است؟
- آیا پیام‌های مخرب با اطلاعات صحیح خنثی شده‌اند؟
فصل چهارم
تحلیل خبری
1. مراحل شکل‌گیری تحلیل خبری
- جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات.
- اعتبارسنجی منابع.
- تحلیل و تفسیر داده‌ها.
- ارائه نتیجه‌گیری منطقی.
2. انتخاب روش و متدولوژی
- روش مقایسه‌ای: مقایسه داده‌ها با رویدادهای مشابه.
- روش کیفی: تحلیل محتوا و متن.
- روش کمی: استفاده از داده‌های عددی و آماری.
یک مثال در کلاس جهانی
تحلیل‌های Reuters درباره وضعیت اقتصادی جهان معمولاً با ترکیب روش‌های کیفی و کمی انجام می‌شود.
چک‌لیست ده‌مرحله‌ای برای تحلیل خبری
- آیا داده‌های کافی جمع‌آوری شده‌اند؟
- آیا منابع اطلاعات معتبر و قابل‌اعتماد هستند؟
- آیا تحلیل‌ها دارای چارچوب منطقی هستند؟
- آیا رویدادها با مثال‌های مشابه مقایسه شده‌اند؟
- آیا تحلیل‌ها از سوگیری شخصی جلوگیری کرده‌اند؟
- آیا داده‌های آماری دقیق به‌کار رفته‌اند؟
- آیا پیام تحلیل روشن و قابل‌فهم است؟
- آیا از ابزارهای تحلیلی پیشرفته استفاده شده است؟
- آیا نقاط ضعف و قوت تحلیل شناسایی شده‌اند؟
- آیا نتایج تحلیل ارزش‌افزوده‌ای برای مخاطب دارد؟
یک نمونه
مجله ارتباطات ( JOC ) مجله شاخص انجمن بین المللی ارتباطات و یک نشریه ضروری برای همه متخصصان ارتباطات و سیاست گذاران است.
مجله ارتباطات بر تحقیقات ارتباطی، عمل، سیاست و تئوری تمرکز دارد و جدیدترین، گسترده ترین و مهم ترین یافته ها در زمینه مطالعات ارتباطات را برای
خوانندگان خود به ارمغان می آورد. مجله ارتباطات همچنین دارای بخش نقد کتاب گسترده و سمپوزیوم مطالعات منتخب در مورد مسائل جاری است.
JOC بهترین بورس تحصیلی موجود را در تمام جنبه های ارتباطی منتشر می کند. از آنجایی که مجله به دنبال این است که یک انجمن عمومی برای
دانش پژوهی ارتباطات باشد، به ویژه به تحقیقاتی که اهمیت آنها از مرزهای رشته ای و فرعی عبور می کند علاقه مند است.
Journal Citation Reports ™ از Clarivate، 2021 منتشر شده است و ما خوشحالیم که فاش کنیم که آخرین ضریب تأثیر برای JOC به 7.270* افزایش
یافته است. برای جشن گرفتن این افزایش، OUP دسترسی رایگان به مجموعه ای از مقالات پراستناد را برای مدت محدودی اعطا کرده است. این مقالات
تنها نمونه ای از تحقیقات چشمگیر مجله ارتباطات هستند .
* منبع: Journal Impact Factor ™ ، از Clarivate، 2021
نتیجه‌گیری نهایی
برای موفقیت در تولید و تحلیل محتوای خبری، شناخت ارزش‌های خبری، درک مخاطب، مقابله با جنگ‌های رسانه‌ای و استفاده از روش‌های تحلیلی
پیشرفته ضروری است. این فرآیندها نه‌تنها به ایجاد اعتماد مخاطب کمک می‌کنند، بلکه تأثیر رسانه را در شکل‌دهی افکار عمومی به حداکثر می‌رسانند.
منابع این کارگاه اموزشی
- کتاب “Media Wars: Propaganda and Persuasion”
- مقالات Journal of Communication Studies
- تحلیل‌های Reuters, BBC, CNN
- داده‌های Pew Research Center
- کتاب “Understanding Media: The Extensions of Man” نوشته مارشال مک‌لوهان
