خلاصه کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟

کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟

خلاصه کتاب

 

خلاصه کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟

 

 

 

 

…….تاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند در پیش‌درآمدی اهداف نگارش آن توسط اقتصاددانان مطرح، دارون عجم اوغلو و جیمز اِی

رابینسون را بیان می‌کند. و ادعا دارد که قصد و نیت آن‌ها واکاوی تفاوت و بررسی علل اختلاف میان درآمد و سطح زندگی در

کشورهای ثروتمند و مرفه با کشورهای فقیر است. از قضا نگارش پیش‌درآمد با بهار عربی مقارن شده است و خوراک خوبی را جهت

دست‌مایه قرار دادن این حوادث برای نیل به اهدف نویسندگان کتاب فراهم می‌کند.

 

چرا ملت‌ها شکست می‌خورند در سال 2012 میلادی در ایالات متحده آمریکا به چاپ رسید. و در ایران با ترجمه‌ی آقایان محسن

میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور توسط انتشارات روزنه در سال 1393 خورشیدی برای اولین‌بار در نمایشگاه کتاب تهران عرضه شد.

نویسندگان کتاب، عمده‌ی نارضایتی و ناراحتی مردم کشورهایی از شمال آفریقا و خاورمیانه که باعث ایجاد جریانی به نام بهار عربی

شده است را فقر بیان می‌کنند. و با استناد به آمار و مدارک موجود به مقایسه سطح درآمد آن کشورها با ایالات متحده آمریکا

می‌پردازند. و با ذکر فرمولی ساده که از محمد البرادعی، رئیس پیشین آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به امانت می‌گیرند حوادث

کشور تونس را به نوعی اجتناب ناپذیر تلقی می‌کنند:

خلاصه کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟

تونس :

ستم + نبود عدالت اجتماعی + عدم پذیرش مسیرهای تغییر آرام = یک بمب ساعتی

همچنین با عنایت به اطلاعاتی که از مردم مصر به دست آورده‌اند علت اصلی مشکلات اقتصادی‌شان را فقدان حقوق سیاسی می‌دانند.

که این خود ریشه در دولتی فاسد و ناکارآمد دارد. با گذر از پیش درآمد به فصل اول کتاب جامع چرا ملت‌ها شکست می‌خورند که بر

15 فصل کلی استوار است می‌رسیم:

خیلی نزدیک، خیلی متفاوت

 

عنوان فصل در ابتدا شاید مفهوم خاصی را به ذهن خوانندگان متبادر نسازد ولی در سطور اولیه فصل، متوجه برگزیدن این انتخاب

هوشمندانه می‌شویم.

قرار است قیاسی تحلیلی بین دو شهر همسایه و چسبیده به یک دیگر ولی در دو کشور متفاوت صورت بگیرد؛ نوگاس از ایالت آریزونا

واقع در آمریکا و نوگاس از ایالت سونورا از مکزیک. در اولی متوسط درآمد خانوارها(سال 2011) سی هزار دلار است. بچه‌ها به مدرسه

می‌روند، اکثر اهالی بالای 65 سال سن دارند. و بازنشستگان از بیمه‌ی پزشکی سالمندان استفاده می‌کنند. با رای خود شهردار، فرماندار

و … را انتخاب می‌کنند و در سرنوشت سیاسی کشورشان سهیم هستند. اما در دومی درآمد خانواده‌ها یک سوم اولی است. بسیاری از

بچه‌ها به مدرسه نمی‌روند، نرخ مرگ نوزادان بالاست. کیفیت بهداشت و سلامت پایین بوده و نظم و قانون و امنیت فردی در وضعیت

بدی قرار دارد.

 

ولی این تفاوت چگونه ممکن است؟

آن هم در چنین فاصله‌ای نزدیک ؟

پیشینه‌ی مردمان هر دو شهر تقریبا یکسان است، سلیقه‌ی خوراکی یک‌شکلی دارند و از یک نوع موسیقی خاص بیشترین لذت را

می‌برند و می‌توان گفت در مجموع دارای فرهنگی مشابه هستند. پس ریشه‌ی این اختلاف فاحش کجاست؟

پاسخ ساده است؛ یکی از آن شهرها در ایالات متحده آمریکا واقع شده و دیگری در مکزیک. شهروندان نوگاس آریزونا به نهادهای

اقتصادی با چارچوب و با کارآمدی متصل هستند. و آزادانه تصمیم‌گیری می‌کنند ولی در نوگاس سونورا اوضاع این چنین نیست.

پرسش کلی‌تر آن‌جا نمایان می‌شود که خواننده به این می‌اندیشد که اساسا چه چیزی آمریکا را آمریکا کرده است و مکزیک را مکزیک.

برای رسیدن به جواب‌های این سوال، نویسندگان بررسی علل پیشرفت آمریکا را از زمان پایه‌گذاری مستعمرات در آمریکای شمالی و

آمریکای لاتین در دستور کار خود قرار می‌دهند.

سفری تاریخی به اعماق زمان

 

عجم‌ اوغلو و رابینسون در ابتدا با فلش‌ بکی از آمدن دریانوردهای اسپانیایی و مستعمره‌سازی توسط آنان به تاسیس بوینس آیرس و

اهداف نخستین آن استعمارگران که رسیدن به طلا و نقره بود می‌پردازند. اسپانیایی‌ها غارت می‌کردند و به استثمار بومیان آمریکایی

مشغول بودند.

ولی در اواخر قرن شانزدهم میلادی شکستی که توسط کتاب «مفتضحانه» تلقی می‌شود را از انگلیسی‌ها پذیرا

می‌شوند. که این پیروزی انگلیسی‌ها را می‌توان آغاز سفرهای دریایی اروپائیان و اقتدار رو به رشد آن‌ها در آب‌ها دانست. که پیش‌تر

درباره‌ی سفرهای دریایی و دلایل پیشرفت اروپا در آن به تفصیل در بررسی کتاب ما چگونه ما شدیم صادق زیباکلام در مجله‌ی کتابچی

به آن پرداخته بودیم.

با شکستی که اسپانیا از انگلیس متحمل می‌شود آمریکای شمالی به انگلوساکسون‌ها رسیده و مستعمرانشان وارد جیمزتاون شده و به

جست و جوی فلزات گران‌بها مشغول می‌شوند. ولی پس از آن که زمان اندکی از ورودشان می‌گذرد متوجه می‌شوند که استراتژی که

باید اتخاذ کنند بهتر است کاملا متفاوت با استراتژی اسپانیایی‌ها باشد. بنابراین مجموعه‌ای از قوانین را به این منظور پیاده‌سازی

کردند:

• هیچ زن یا مردی نباید از مستعمره به سوی بومیان فرار کند، وگرنه با مجازات مرگ رو‌به‌رو می‌شود.

• هرکس به یک باغ (خصوصی یا عمومی) و یا تاکستان دستبرد بزند یا خوشه‌های ذرت را بدزدد با مرگ مجازات می‌شود.

• هیچ یک از اعضای مستعمره مجاز نیست برای نفع شخصی خود کالایی از این کشور را که می‌تواند به خارج از مستعمره حمل شود به یک کاپیتان، ملوان، ناخدا یا ملاح بفروشد یا آن را در اختیار او بگذارد. متخلفان به مرگ محکوم می‌شوند.

 

ایالت‌ها یکی پس از دیگری به وجود می‌آمدند و با نظرات تئورسین‌ها سنگ بنای آن‌ها گذاشته می‌شد. برای مثال در تاسیس ایالت

کارولینا و وضع قوانین بنیادین آن، جان لاک فیلسوف مطرح انگلیسی به عنوان مشاور کمک‌های شایانی به مستعمران کرد. و رفته رفته

مستعمرات آمریکایی ساختار حکومتی مشابهی پیدا کردند. که در تمامی آن‌ها یک فرماندار و یک مجلس قانون‌‎گذار بر اساس حق برای

زمین‌داران مرد وجود داشت.

 

ایده‌ها و تفاوت‌های گوناگون

 

نخستین اصلی که تفاوت چشم‌گیر میان آمریکا و مکزیک را رقم می‌زند وجود قانون در تاریخ ابتدایی آمریکاست. هر چند که بعدها در

مکزیک هم قانون‌گرایی باب شد ولی اختلافشان قابل اغماض نبود.

لازم به اشاره است که با حمله‌ی ناپلئون بناپارت به اسپانیا و فروپاشی پادشاهی، بحران ساختاری در مستعمره‌نشین‌های آمریکای

لاتین به وجود آمد. و پس از افول دولت ناپلئونی، مکزیک که جز مستعمره‌نشینان بود بارها در دست افراد مختلفی گشت و چون

قانونی برای محدودیت قدرت فردی و دستورکاری حکومتی در آنجا تدوین نشده بود پس از چندی، هر فردی که افسار قدرت را در

دست می‌گرفت راه دیکتاتوری را می‌پیمود. هرچند در آمریکا هم هرج و مرج وجود داشت و جنگ داخلی که آنجا به وقوع پیوست

ویرانگر بود ولی آمریکا حدفاصل 65-1860 را به بی‌ثباتی گذراند ولی مکزیک پنجاه سال اول پس از استقلالش را همواره بی‌ثبات بود.

از عوامل دیگری که تفاوت میان ایالات متحده آمریکا با تقریبا تمامی کشورهای جهان را آشکار می‌کند استفاده از ایده‌های نو و بکر در

ابتدای مسیرش بود. و راهی که برای مخترعین و متفکرین خود هموار کرد تا بدون دغدغه به اجرایی کردن تفکراتشان بپردازند و

دسترسی خوبی به سرمایه داشته باشند.

همچنین ایجاد بانک‌های متعدد در اوایل قرن نوزدهم و روند صعودی ایجاد آن تا ابتدای قرن بیستم دغدغه‌های مالی مخترعین و

البته سردمداران حکومت را برطرف می‌کرد. در صورتی که در مکزیک این چنین نبود و این آمار که در سال 1910 در مکزیک تنها 42

بانک وجود داشت و در 1923 در آمریکا 27864 بانک، بر عقب‌ماندگی چندساله مکزیک از ایالات متحده صحه می‌گذارد.

قرن بیستم هم به مانند قرن نوزدهم جز رکود برای مکزیک چیزی نداشت و روی کار آمدن افرادی ناکارآمد بر این رکود و توسعه‌نیافتگی

دامن زد و کار را به آنجا رسانید که اختلاف فعلی دو کشور به این نقطه برسد. و دارون عجم‌اوغلو و جمیز اِی رابینسون را به این گزاره

برساند:

ما در جهانی نابرابر زندگی می‌کنیم. تفاوت‌هایی که میان کشورها وجود دارد، همانند تفاوت‌های موجود میان دو نیمه‌ی شهر نوگانس است. اما در مقیاسی بزرگ‌تر. در کشورهای ثروتمند مردم سالم‌ترند، بیشتر عمر می‌کنند و بسیار بهتر آموزش می‌بینند. آنها به طیفی از تسهیلات و گزینه‌ها، از تعطیلات گرفته تا مسیرهای شغلی دسترسی دارند که مردم کشورهای فقیر آن‌ها را در خیال می‌بینند.

نظریه‌هایی که جواب نمی‌دهد

 

در فصل دوم از کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند نویسندگان با ارائه سند و نقشه‌ای سعی در به نمایش گذاشتن نابرابری‌های

اقتصادی و متعاقب آن معیشتی دارند. نابرابری‌هایی که عمدتا از اواخر قرن هجدهم و به دنبال انقلاب صنعتی پدید آمد. و قبل از آن

شکاف بین کشورها کمتر بود. سوالی که در ابتدای فصل مخاطب را درگیر می‌کند این است که چرا کشورهای آفریقایی و کشورهای

واقع در خاورمیانه نتوانستند رشد کنند؟ چرا انقلاب صنعتی به آنجا نفوذ نکرد؟ متفکران و در پی آن‌ها مردم سه فرضیه را برای این

سوال قابل اتکا دانستند ولی آیا نویسندگان این کتاب به آن باور دارند؟

فرضیه جغرافیا

 

این فرضیه از محبوب‌ترین فرضیه‌ها در بحث نابرابری جهانی به شمار می‌رود که حکایت از آن دارد که تفاوت‌های جغرافیایی دلیل

اصلی شکاف میان کشورهای غنی و فقیر است. تا جایی که در اواخر قرن هجدهم، مونتیسکو از مطرح‌ترین فیلسوف‌های فرانسوی

اعتقاد داشت که مردمان ساکن در مناطقی با آب و هوای استوایی تمایل به تنبلی و عدم کنجکاوی دارند. و به این دلیل ابتکار را از

دست داده و کاری از پیش نمی‌برند. بنابراین، این گزاره دلیل فقر آنها بوده و سلطه‌ی خودکامگان را بر آنها میسر می‌سازد.

ولی نویسندگان کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند با اشاره به مثال ابتدایی‌شان (تفاوت دو شهر مرزی) این فرضیه را رد می‌کنند. زیرا

هر دو شهر در یک شرایط آب و هوایی قرار دارند. اگرچه وجود بیماری‌های استوایی را می‌توان دلیلی بر نرخ بالای مرگ و میر نوزادان

آفریقایی دانست و این یک مشخصه‌ی بد اقلیمی تلقی می‌شود ولی به واقع این بیماری‌ها را نمی‌توان دلیل اصلی بدبختی و فقر

آفریقایی‌ها به حساب آورد.

نسخه‌ی دیگری از این نظریه را می‌توان نظریه‌ی جراد دیاموند در نظر گرفت که باور داشت ریشه‌های نابرابری را می‌توان به دلیل

استفاده‌ کم و یا زیاد از موهبت‌های طبیعی دانست. که دو گونه‌ی گیاهی و جانوری را شامل می‌شد. نویسندگان این فرض را

«نیرومند» توصیف می‌کنند ولی کماکان باور دارند که «نمی‌توان به تبیین نابرابری‌ها در دنیای جدید بسط داد» و ریشه‌ی نابرابری را

عمدتا نتیجه‌ی «اشاعه‌ی نامتقارن و به کارگیری نابرابر فناوری‌ها» می‌دانند.

فرضیه فرهنگ

 

پس از نظریه جغرافیا، محبوب‌ترین فرضیه‌ای که عام مردم و حتی برخی از محققین در ارتباطی مستقیم با موقعیت اقتصادی قلمداد

می‌کنند فرضیه فرهنگ است. فرضیه‌ای که ماکس وبر آلمانی به آن اعتقاد راسخی داشت:

وی معتقد بود اصلاح دینی پروتستان و اخلاق برخاسته از آن، نقش کلیدی در ظهور جامعه‌ی صنعتی مدرن در غرب اروپا

ایفا کرد

 

نویسندگان دوباره به قضیه‌ی دو شهر نوگالس از آمریکا و مکزیک اشاره می‌کنند. که جنبه‌ی فرهنگی تقریبا یکسانی هر دو اقلیم را در

برگرفته است. و اگرچه می‌توانند در نقاطی با هم مغایرت داشته باشند ولی هیچ‌گاه به عنوان عللی در توجیه اختلاف اقتصادی‌شان

تلقی نمی‎‌شود. و تنها می‌توان آن را به عنوان پیامدی از تفاوت اقتصادی آن دو نقطه بیان کرد.

اوضاع در آفریقا و فرهنگ آفریقایی نیز مستثنی نبود. برای مثال کنگو مورد بحث کتاب قرار می‌گیرد؛ با این که به لطف پرتغالی‌ها در

قرن پانزدهم با ابزارهایی چون چرخ و گاوآهن آشنا شده بودند ولی نبود انگیزه کافی باعث عدم به کارگیری فناوری‌های برتر توسط

مردم کنگو شد. مردمی که هیچ‌چیز برایشان اهمیت نداشت. و پادشاهی که به تجارت برده پرداختن را بسیار راحت‌تر و صدالبته

پربازده‌تر از کشاورزی می‌دید.

عجم‌اوغلو و رابینسون با چرخاندن نگاهشان به سوی خاورمیانه، نقطه‌ای که از نظر آن‌ها منطقه‌ی محبوب طرفداران فرضیه فرهنگ

است، از ثروتی به نام نفت صحبت می‌کنند. که با این وجود و درآمدزایی هنگفت آن نتوانسته است کشورهایی مثل عربستان سعودی

و کویت را دچار تنوع اقتصادی کند.

در ادامه این فصل می‌خوانیم که فروپاشی امپراتوری عثمانی راه کشورهای استعمارگری چون انگلیس و فرانسه را به خاورمیانه باز کرد و

کشورهایی نظیر مصر و سوریه را جذب خود کرده و از پیشرفت آنان جلوگیری کرد. تا جایی که حتی وقتی استقلال خود را به دست

آوردند بنابر عادتی که پیش آمده بود و فردی مقتدر و نظامی توتالیتر را خودآگاه یا ناخودآگاه ترجیح می‌دادند همین رویه را پیش

گرفته تا عقب‌ماندگی‌شان تشدید شود. همچنین با ذکر دلایلی گزاره «اسلام و فقر رابطه مستقیم به هم دارند» را نفی کرده و سلسله

اتفاقات تاریخی را دلیل اصلی فقر بیان می‌کند.

آخرین نسخه‌ای که از فرضیه فرهنگ مورد بررسی قرار می‌گیرد این است که چون اروپای غربی و آمریکای شمالی مرفه‌ترین بخش‌های

جهان‌اند و آن نقاط توسط نژاد اروپایی پر شده است باید ریشه را در نوع نگاه و باورهای اخلاقی اروپائیان دانست. که این نسخه هم

قادر به توضیح دقیقی از واقعیت نیست چون که بخش‌های بزرگی از جامعه‌ی آرژانتین و اروگوئه، اروپایی تبار هستند اما عملکرد

اقتصادی دو کشور قابل قبول نیست.

بنابر استناد به توضیحات بالا، نویسندگان، فرضیه فرهنگ را نیز به مانند فرضیه جغرافیا، راهگشا برای توضیح پستی بلندی‌های

اقتصادی فعلی جهان نمی‌دانند.

فرضیه غفلت

 

آخرین نظریه مهم که به تبیین علل ثروتمندی یا تهیدستی کشورها می‌پردازد فرضیه‌ی غفلت است. که اشاره دارد دلیل در فقر سپری

کردن بسیاری از ممالک فقیر این است که مردمان یا حاکمان آن سرزمین‌ها نمی‌دانند چگونه کشورهای فقیر را باید ثروت‌مند کرد. و

این اندیشه را بسیاری، مدیون لیونل رابینز اقتصاددان مشهور انگلیسی می‌دانند. کتاب با پرداختن به کشور غنا و افول اقتصادی آن

پس از استقلال از بریتانیا به این نتیجه می‌رسد که علت غفلت از بایدها و نبایدهای اقتصادی نیست بلکه اهداف سیاسی است که در

گرو آن فقر یا ثروت به وجود می‌آیند.

برای مثال چین کمونیستی که تا روزگاری نه چندان دور اقتصادی آسیب‌پذیر و شکننده داشت دلیلش غفلت آن‌ها نبود و نیز این نبود

که حزب کمونیست به یکباره تصمیم بگیرد که مالکیت اشتراکی سودمند نیست بلکه اهداف سیاسی بود. و با روی کار آمدن رهبرانی

جدید با تفکراتی جدید زمینه‌ساز ترقی ناگهانی اقتصاد چین شد.

دستیابی به موفقیت اقتصادی منوط به حل برخی مسائل پایه‌ای سیاست است. علم اقتصاد تاکنون قادر نبوده است

توضیح قانع‌کننده‌ای در مورد نابرابری در جهان بیابد؛ زیرا تاکنون مسائل سیاسی را حل شده فرض می‌کرد

تولید فقر و غنا

 

فصل چهارم

در این فصل از کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند در ابتدا به وضعیت کره جنوبی و کره شمالی می‌پردازد. یک ماه پس از تسلیم ژاپن

در جنگ‌جهانی دوم کره به دو نیم تقسیم شد. قسمت شمالی سهم روسیه گردید و قسمت جنوبی به آمریکا رسید. زمان سپری شده و

رفته‌رفته قسمت جنوبی پیشرفته‌تر می‌شود و قسمت شمالی با ایدئولوژی‌های خاص خود مسیر عقب‌ماندگی را می‌پیماید. و کار به

نقطه‌ای رسید که اختلاف فاحشی بین آن‌ها پیش آمد؛ چنان که استانداردهای زندگی در کره شمالی در حدود یک دهم متوسط سطح

زندگی در کره‌جنوبی است. وضع سلامت هم به نوعی است که هر فرد در کره‌شمالی به طور متوسط 10 سال کمتر از فردی در کره‌جنوبی

عمر می‌کند. و این اختلافات عجیب نه دلایلی فرهنگی دارد و نه جغرافیایی و نه حتی فرضیه غفلت می‌تواند راهگشا باشد. بنابراین

باید به مسیرهایی که هر کدام پیش گرفته‌اند، پرداخت.

قوانینی که بر دو کره سایه انداخته باعث صعود و سقوط اقتصادی آن‌ها شده است. در کره‌جنوبی مالکیت خصوصی ارج داده می‌شود

و در قسمت شمالی ابدا چنین چیزی وجود ندارد. در جنوب، دولت از فعالیت‌های اقتصادی پشتیبانی می‌کند و فرصت سرمایه‌گذاری

برای خارجی‌ها مهیاست در صورتی که در شمال چنین امکانی نیست..

تضاد میان دو کره و نیز ایالات متحده آمریکا و آمریکای لاتین، اصلی کلی را به نمایش می‌گذارد: نهادهای اقتصادی فراگیر برای

فعالیت‌های اقتصادی، رشد بهره‌وری و توسعه‌ی رفاه، انگیزه به وجود می‌آورند. این نهادها که هم در کره‌جنوبی و هم در آمریکا به

فعالیت می‌پردازند با خود بازاری فراگیر را به ارمغان آورده و این برای تمامی کسانی که ایده و فکری نو و خلاقانه دارند بستری تقریبا

آرمانی فراهم می‌کند تا استعدادهایشان شکوفا شود.

همچنین در فناوری و آموزش نیز این نهادهای فراگیر نقش مهمی را ایفا می‌کنند؛ وقتی کشوری رشد اقتصادی پایداری را تجربه کند

بدیهی است که فناوری‌اش پیشرفته شده و خود فناوری به دلیل پیوند نزدیکش با آموزش، یادگیری را فراهم می‌کند. امکان ندارد کسی

بتواند از دستگاهی استفاده کند اگر  طریقه‌ی استفاده از آن را آموزش ندیده باشد.

نهادهای سیاسی فراگیر

 

نهادهای سیاسی شامل اصولی هستند که در مناسبات سیاسی بر انگیزه‌ها مسلط شده و طریقه‌ی انتخاب دولت را مشخص می‌کنند.

همچنین با تعریف قانون بیان می‌کنند که کدام بخش از حکومت حق چه کاری را دارد و نیز شفاف‌سازی می‌کند که چه کسی حق اعمال

قدرت دارد و چه کسی ندارد. و قدرت در چه راستا و برای چه اهدافی مورد استفاده است.

ماکس وبر ویژگی دولت را «داشتن حق انحصاری برای اعمال خشونت در جامعه» می‌دانست. چون اگر چنین نباشد هیچ تضمینی برای

عدم هرج و مرج نیست و هر فردی می‌تواند خود را صاحب قدرت بداند. و از طرفی اگر نهادهای سیاسی و اقتصادی جامعه به درستی

انتخاب شوند می‌توانند باعث رشد اقتصادی و توسعه‌یافتگی بشوند:

ملت‌ها زمانی شکست می‌خورند که دارای نهادهای اقتصادی استعماری پشتیبانی‌شده از سوی نهادهای سیاسی استثماری

هستند.

و جهت تبیین گزاره بالا، عجم‌اوغلو و رابینسون وضعیت کنگو را مورد بررسی قرار می‌دهند. و به این نتیجه می‌رسند که فقر فلاکت‌بار

آن‌ها ناشی از طبیعت استثماری نهادهای اقتصادی این کشور است. کشوری که برده‌داری محور اقتصادی‌اش بوده و مردم برای آن که

اسیر تاجران برده نشوند تا جای ممکن از جاده‌ها فاصله می‌گرفتند و به نقاط دوردست می‌رفتند. و با وجود چنین شرایطی انگیزه‌ای

برای سازندگی باقی نمی‌ماند و کنگو را درلیست بی‌قانون‌ترین کشورها در حقوق مالکیت قرار می‌دهد.

چکیده‌ای که می‌توان برای این فصل از کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند در نظر گرفت این است که شاید نهادهای استثماری

بتوانند رشد ایجاد کنند ولی متضمن رشد اقتصادی پایداری نیستند. و زمانی که هم نهاد اقتصادی و هم نهاد سیاسی مبتنی بر استثمار

باشند طبیعتا تغییر فناورانه‌ای به وجود نخواهد آمد و رشد هم اگر اتفاق بیفتد زمانی متوقف خواهد شد. همانند اتحاد جماهیر شوروی

که در دهه هفتاد میلادی به رشد قابل توجهی در عرصه اقتصاد رسید و حتی توانست در امور موشکی از آمریکا سبقت بگیرد اما

سرانجام این رشد به پایان رسید و آن امپراتوری فروپاشید.

تفاوت‌های کوچک و برهه‌های سرنوشت‌ساز: وزن تاریخ

 

فصل با یادآوری بیماری‌ای آغاز می‌شود که در دوره‌ای جهان را در شوک فرو برد؛ طاعون. بیماری‌ای که به هرجا وارد می‌شد نیمی از

جمعیت را به کام مرگ می‌کشید. زمانی که طاعون در سال 1347 میلادی از چین آغاز شد و آرام‌آرام گستره نفوذش به ترکیه امروزی،

ایتالیا و فرانسه رسید، اروپا در برهه‌ی معروف تاریخی خود یعنی قرون وسطی به سر می‌برد. و نظم حاکم، نظام فئودالی بود. مردم در

نازل‌ترین طبقه جامعه به سر می‌بردند و ارباب‌ها، نه تنها مالک زمین‌هایشان بودند بلکه قاضی آن‌ها، پلیس آن‌ها و به نوعی همه‌کاره

آن‌ها بودند.

پس از طاعون چون جمعیت زیادی از دست رفته بود کارگران در انگلیس خواستار نظام‌نامه‌ای جدید شدند که رفته‌رفته نظم ارباب-

رعیتی و فئودالی را منسوخ کرد. ولی در اروپای شرقی وضع چنین نبود و اربابان از کم شدن نیروی کار سوءاستفاده کرده و فشار را بر

رعیت باقی مانده بیشتر کردند. و این سبب شد که دو جهان متفاوت در شرق و غرب اروپا پدید آید. در غرب، کارگران ارج داده

می‌شدند و از جریمه اربابی معاف شده بودند و به عنوان بخشی کلیدی فعالیت می‌کردند و در شرق تنها به عنوان نوعی برده به خدمت

گرفته می‌شدند.

نهادهای فراگیر چگونه ساخته شدند؟

 

در فصل قبل از کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند از نهادهای فراگیر اقتصادی و سیاسی صحبت شد ولی تاریخچه‌ی آن، چنان مورد

توجه قرار نگرفت. در این فصل مبارزه‌ی نهادی در قرن شانزدهم و هفدهم میلادی که به جنگ داخلی انگلستان و «انقلاب شکوهمند»

ختم شد دستمایه نویسندگان قرار می‌گیرد تا خلاصه‌ای از تشکیل نهادهای فراگیر را ارائه کنند.

در قرن هفدهم میلادی برده‌داری در انگلستان از میان رفته بود و حکومت، مردم را برای مشارکت در اموری چون سرمایه‌گذاری، تجارت

و … تشویق می‌کرد. و این آغازی بود که به انقلاب صنعتی ختم شد. و چنان که پیش‌تر در مطلبی جامع برای کتاب غرب چگونه غرب

شد در مجله‌ی کتابچی اشاره کرده بودیم، اصلا اتفاقی نبود که این انقلاب در اروپا رقم خورد. بالاخص انگلستان که شرایطش از همه

مهیاتر بود و ظهور همه‌جانبه‌ این قدرت اقتصادی سبب شد تا بریتانیا بخش بزرگی از جهان را به استعمار درآورد.

با فراگیر شدن انقلاب صنعتی در نقطه‌نقطه جهان اتفاقاتی که در هر گوشه‌ای می‌افتاد متفاوت بود. درست به مانند طاعون که در غرب

اروپا منجر به زوال فئودالیته شد و در شرق آن قاره موج دومی از سیستم ارباب-رعیتی را آغاز کرد.

نویسندگان با تعریفی که از نهاد ارائه کردند در منتهای این فصل به این نتیجه رسیدند که نظریه نهادی، نظریه‌ای مناسب جهت تبیین

ریشه‌های فقر و ثروت است.

رشد تحت سلطه‌ی نهادهای استعماری

 

عجم‌اوغلو و رابینسون در سلسله تحقیقات خود از کشورهای مختلف به اتحاد جماهیر شوروی می‌رسند؛ حکومتی ایدئولوژیک که با

سرنگونی تزارها در اکتبر 1917 به قدرت رسیده بود. ایده‌ای که تئوریسین‌های حزب بلشویک برای اقتصاد داشتند روی کاغذ به فقر،

ثروت‌اندوزی، رانت‌خواری و امتیازات ویژه و هرگونه فساد در سیستم اقتصادی پایان می‌داد. تا جایی که بسیاری از غربی‌ها حتی تا

دهه هشتاد میلادی بر این باور بودند که راه‌حل‌های اقتصادی آنان راهگشاست. ولی هرگز آن ایده‌ها در عمل موفقیت‌آمیز نبودند و

چیزی جز زندگی فلاکت‌بار کارگران و کشاورزان و مرگ و میر ناشی از گرسنگی برای روس‌ها به همراه نیاورد.

در اوایل رونمایی از سیستم اقتصادی خود، رشد مثبتی را تجربه کردند که طبیعی هم بود؛ زیرا رشدی که از دستور حکومتی حاصل

می‌شود می‌تواند برخی مشکلات اولیه را حل کند ولی برای آن که رشد به پایداری برسد باید از ایده‌ها و طرح‌های نو رونمایی شود که

در شوروی نشد و رشد ابتدا کند و سپس متوقف شد.

محرک‌هایی نظیر پاداش‌های کلی نیز نتوانست ایده‌ای خلاقانه را بروز دهد. زیرا جوایزی که برای ایده‌پردازان تخصیص می‌دانند بسیار

اندک بود و هیچ تناسبی با ارزش کار آن‌ها نداشت. از طرفی مجازات‌های سختی برای کارگریزی تعریف شد؛ چنان که بیش از بیست

دقیقه تاخیر شاید شش ماه کار سخت و کاهش بیست و پنج درصدی  دستمزد را برای شخص خاطی به همراه می‌آورد.

در قسمت دیگری از فصل پنجم کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، نویسندگان مقایسه‌ای که در آغاز کتاب برای دو شهر آمریکا و

مکزیک صورت داده بودند را به قاره آفریقا و رود کاسایی که یکی از سرشاخه‌های بزرگ رود کنگو است بسط می‌دهند. و مردمان دو

سرزمین له‌له و بوشانگ را در تفاوتی عجیب به نمایش می‌گذارند. تنها چیزی که آن ها را از هم جدا کرده است یک رود است که به

راحتی به وسیله قایق می‌توان از آن عبور کرد ولی له‌له ها فقیرند و بوشانگ‌ها ثرتمند.

و البته دلیل این اختلاف نیز ساده بود: له‌له ها تنها برای معیشت خود تولید می‌کردند در صورتی که بوشانگ‌ها برای داد و ستد در

بازارهای فراگیرتر دست به تولید می‌زدند و با بیان این مثال بار دیگر خط بطلانی بر فرضیه جغرافیا و فرهنگ در توجیه ریشه‌های فقر

می‌کشند.

در انتهای فصل بار دیگر نویسندگان گفته‌ها و نتایج پیشینشان را به طور اجمالی در خلال صحبت از اقوام باستانی بیان می‌کنند. و اگر

بخواهیم در جمله‌ای آن نتایج را خلاصه کنیم مجددا به این مفهوم می‌رسیم که تفاوتی که میان رشد اقتصادی نهادهای استثماری و

نهادهای فراگیر است، پایداری آن‌هاست. در اولی به دلیل فقدان خلاقیت و نوآوری پایداری وجود ندارد و در دومی چون فرصت

ایده‌پردازی به مردم داده می‌شود ثبات و قوام وجود دارد.

جدایی

با شرح تاریخ ونیز، پس از فروپاشی امپراتوری روم در می‌یابیم که ونیز با مجموعه‌ای پیشرفته از نهادهای فراگیر، ثروتمندترین سرزمین

آن روزها بود. تجارتش رونق داشت و دوران خوبی را به لحاظ اقتصادی پشت سر می‌گذاشت. که این اقتصاد موفق مدیون سلسله‌ای

از دلایل و تفکراتی جدید بود:

یکی از پایه‌های اصلی شکوفایی اقتصادی در ونیز رشته ابداعاتی در زمینه‌ی قراردادهای تجاری بود که نهادهای اقتصادی

را فراگیرتر می‌ساخت. از همه مشهورتر کومندا بود. نوعی ابتدایی از شرکت سهامی که صرفا برای یک ماموریت تجاری

اعتبار داشت. کومندا از دو طرف تشکیل می‌شد؛ طرف مقیم که در ونیز باقی می‌ماند، و طرف دوم که سفر می‌کرد

 

ونیزی‌ها نوآوری اقتصادی را در تصمیماتشان رعایت می‌کردند. شورایی را تحت عنوان «شورای بزرگ» به عنوان مرجع نهایی قدرت

بنیان نهاده و اعضایی که به عضویت این شورا در می‌آمدند ماموریت‌های متفاوتی را قانون‌گذاری می‌کردند. نوآوری بعدی تشکیل

شورای دیگر بود که ماموریت داشت از میان اعضای شورای بزرگ «دوجه» را معرفی کند. و نوآوری بعدی این بود که دوجه باید سوگند

یاد می‌کرد تا قدرت دوک‌ها را محدود کند.

این قواعد سیاسی، ضامن موفقیت اقتصادی‌شان شد. ولی رفته‎رفته شورای بزرگ با مصوب کردن قوانینی راه ورود تازه‌واردان را محدود

کرد. و کار به جایی رسید که اگر کسی پدر و یا پدربزرگش در شورا بود. نیازی نداشت که صلاحیتش مورد بررسی قرار بگیرد. و این نحو

از گزینش ورود عام مردم را به شورا مختل کرد. و این روند ادامه داشت تا نام شورا به نام «نجیب‌زادگان ونیزی» ثبت شد. و آن

نهادهای سیاسی تقریبا مردم‌سالار به سمت و سوی استثمار گام برداشته و ونیز از آن قدرتی که پیش‌تر داشت فاصله گرفت تا جایی که

امروزه تنها محلی برای گردشگری محسوب می‌شود.

نویسندگان در ادامه‌ی فصل ششم از کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند از جمهوری رم و وضعیت اقتصادی آن و صعود و افولش

صحبت می‌کنند و با بررسی روند تبدیل جمهوری به امپراتوری در آن جا و سازوکارهایی که آنان را از اقتصادی پیشرفته و قدرتی

پیش‌رونده به سراشیبی سقوط کشانید به این نتیجه می‌رسند که نخستین جامعه‌ی به واقع فراگیر در انگلستان ظهور کرد. همان

انگلستانی که پس از اشغال توسط رومی‌ها و سلطه‌ی آنان به بیغوله‌ای تبدیل شده بود.

به عنوان چکیده‌ای برای این مثل می‌توان گفت هرگاه که یک سیستمی از ایده‌هایی غیر از افراد درون خود استفاده نکند و فرصت

نظریه‌پردازی را به مردمان شایسته خود ندهد طولی نمی‌کشد که یک فروپاشی اقتصادی را تجربه می‌کند. جمهوری روم، ونیز و اتحاد

جماهیر شوروی شاهدی بر این مدعا هستند.

نقطه عطف

گاهی حکام و سردمداران کشورها برای جلوگیری از بیکاری و تداوم اشتغال تصمیماتی می‌گیرند که به رشد پایدار اقتصادی خود

صدمات جبران‌ناپذیری وارد می‌کنند. برای مثال در انگلستان دوره‌ی الیزابت اول، ملکه دستور داد که همه مردم بریتانیا، کلاهی بافتنی

سرشان بگذارند. بنابراین همه و همه شروع به بافتن کردند. ویلیام لی که این تولید هرروزه و پرمشقت را در بین مردم و خانواده خود

می‌دید با ایده‌ای نو، دستگاهی نساجی ساخت. و پس از کش و قوس‌های فراوان آن را پیش شخص اول مملکت برد ولی ملکه با ردّ

آن ابداع درخشان به بهانه‌ی ویرانی‌ای که ممکن است در پی عدم اشتغال به وجود آید باعث دلخوری او شد. او دستگاه را به فرانسه

برد ولی جواب تغییری نکرده بود. نه!

اختراع لی، افزایش تولید را به همراه می‌آورد ولی تخریب خلاق را نیز با خود داشت. بنابراین کمتر کسی این خطر را می‌پذیرفت. چون

شاید عده‌ای را مشغول به کار می‌کرد و تولید را افزایش می‌داد ولی قشری که با فناوری قدیمی کار می‌کردند را عملا از رده خارج

می‌کرد.

تمام مطالب این فصل از کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند به بررسی تاریخی ادوار مختلف انگلستان می‌پردازد؛ از منازعات میان

خاندان سلطنتی و رعایا تا بگومگوهای میان احزاب مختلف.

از سال 1215 میلادی که شاه جان، پادشاه انگلستان بود و اختلافش با بارون‌ها که در لایه دوم قدرت، پس از شاه قرار داشتند، شاه را

مجبور به امضا «منشور بزرگ» کردند، که قدرت‌هایش را در زمینه‌های مختلف کاهش می‌داد، گرفته تا تاسیس پارلمان و «انقلاب

شکوهمند» و لایحه قانونی‌ای که پس از انقلاب از سوی پارلمان تهیه شد که نحوه‌ی تعیین جانشین شاه از اصول موروثی فاصله

می‌گرفت. و وضع مالیات را توسط شاه بدون جلب رضایت پارلمان ممنوع می‌کرد. و این حاکی از آن بود که در سال 1688 میلادی

قدرت تقریبا به صورت تمام و کمال به پارلمان منتقل شده و حکومت مطلقه از میان رفته بود.

نتیجه‌ی از بین رفتن حکومت تمامیت‌خواه، پیدایش نهادهای سیاسی با ماهیتی کثرت‌گرا بود. که مردم را به پارلمان متصل می‌ساخت.

و مجموعه‌ای از این آزادی‌های فردی و اجتماعی راه را برای انقلاب صنعتی هموار کرد. انقلابی که با ابتکاراتی نوین در حوزه‌ی نیرو و

نساجی همراه بود. و جامعه‌ی کشاورزی انگلستان را به سوی جامعه‌ای صنعتی و مکانیکی سوق می‌داد.

صنایع نساجی انگلستان نه تنها نیروی محرکه انقلاب صنعتی، بلکه موجد انقلابی در اقتصاد جهانی بود.

در سرزمین ما نه: موانع توسعه

در فصل هشتم از کتاب «چرا ملت‌ها شکست می‌خورند» عجم‌اوغلو و رابینسون از اختراع پرآوازه‌ی گوتنبرگ در قرن

پانزدهم میلادی می‌گویند؛ دستگاه چاپی مبتنی بر حروف متحرک. درباره‌ی این دستگاه و پیدایش آن پیش‌تر در مطلبی با

عنوان «اینترنت با مغز ما چه می‌کند» در مجله‌ی کتابچی صحبت کرده بودیم. ولی در این قسمت به سیر تاریخی ورود

این دستگاه به سرزمین‌هایی نظیر عثمانی بر می‌خوریم.

نویسندگان، مقاومت اولیه سلاطین عثمانی مانند بایزید دوم و سلطان سلیم در برابر این دستگاه و ممنوعیت استفاده از

آن در سرزمین‌های تحت سلطه‌شان را دارای عواقب آشکاری بر گسترش سوادآموزی، تعلیم و تربیت و موفقیت

اقتصادی‌شان می‌دانند.

در ۱۸۰۰ میلادی احتمالا تنها دو الی سه درصد شهروندان عثمانی با سواد  بودند، حال آن که در انگلستان ۶۰

درصد مردان و ۴۰ درصد زنان بالغ می‌توانستند بخوانند و بنویسند. در هلند و آلمان نرخ باسوادی از این هم

بالاتر بود

البته با عنایت به حکومتی به دیکتاتوری و تمامیت‌خواهی عثمانی، ممنوعیت بلندمدت دستگاه چاپ کاملا توجیه‌پذیر

است. زیرا دستگاه چاپ کلمات را می‌ساختند، کلمات کتاب‌ها را و کتاب‌ها، اندیشه را. پس دلیل این که چرا تحولات

اقتصادی که در انگلستان محقق شد ابدا در عثمانی روی نداد عملکرد نهادی عثمانی بود که رویکری استثماری داشت. چه

در نهادهای سیاسی و چه در نهادهای اقتصادی.

نویسندگان با این مقدمه وارد مباحثی می‌شوند که جنبه‌ی تحلیلی به خود می‌گیرند. و سعی در روشن ساختن موانعی

دارند که مخّل توسعه می‌شوند. و از کشورهای اروپایی گرفته تا اروپا و آفریقا به این دست از عوامل می‌پردازند. و فقدان

نوعی از تمرکز سیاسی و یا وجود حکومت مطلقه را موانعی جدی در برابر صنعتی شدن تلقی می‌کنند.

حکومت مطلقه و فقدان یا ضعف تمرکز سیاسی دو مانع متفاوت در مقابل گسترش صنعت هستند. ولی این

دو از هم بیگانه نیستند. هر دوی آن‌ها به واسطه‌ی ترس از تخریب خلاق و به دلیل آن که فرآیند تمرکزگرایی

سیاسی غالبا گرایش به سوی مطلق‌گرایی به وجود می‌آورد پا بر جا می‌مانند.

تاریخ نشان داده است که هرگاه حکومت مطلقه‌ای شکست می‌خورد، راه رشد برای ایجاد نهادهای کثرت‌گرا باز می‌شود و

به عنوان نمونه‌ای عبرت‌آموز می‌توان به سرنوشت انگلستان و اسپانیا اشاره کرد. که در سال ۱۶۸۸ میلادی از میان رفتن

حکومت مطلقه، نهادهای سیاسی پویا و مبتنی بر کثرت افراد تصمیم‌گیرنده پایه‌ریزی شد. ولی در اسپانیا با پیروزی

حکومت مطلقه عکس این اتفاق افتاد. و تفاوتی که بین این دو کشور رقم خورد باعث شد که در مسیر تاریخی کاملا مجزا

و متفاوتی قدم بردارند.

لازم به اشاره است که حکومت‌های مطلقه با توجه به ایدئولوژی خاص خودشان، فرصت و بخت اندکی برای بهره‌مندی از

ابداعات و فناوری‌ها را داشتند. علی‌الخصوص  پس از انقلاب صنعتی. برای مثال سرزمینی به نام هابسبورگ در اواخر قرن

هجدهم که آن زمان به نام هلنداطریش شناخته می‌شد، نظام ارباب-رعیتی در کانون نهادهای اقتصادی‌اش قرار داشت. و

هیچ علاقه‌‌ای به بهبودی وضع مردمان آن‌جا در بین حکامشان دیده نمی‌شد:

ما به هیچ وجه نمی‌خواهیم تمامی این توده‌های عظیم مردم ثروتمند و مستقل شوند… در آن صورت چگونه

می‌توانیم بر آنان حکومت کنیم؟

مطلوب آن حکومت این بود که با هر نوآوری مخالفت کند؛ زیرا تنها به بقای خود می‌اندیشید. و اگر صنعت، گسترش

می‌یافت کارخانه‌ها ایجاد می‌شدند، وجود کارخانه‌ها، مستلزم حضور کارگران بود، و وجود کارگران احتمال داشت که به

پشتیبانی از مخالفین حکومت مطلقه بیانجامد.

البته اروپا تنها نقطه‌ای از جهان نبود که زمانی در آن جا حکومت مطلقه رواج داشت. و متعاقب با آن توسعه‌نیافتگی رقم

می‌خورد. آسیا هم از این درد رنج می‌برد و تاریخ سلسله‌های مینگ و کینگ(چینگ) و حکومت مطلقه عثمانی، شاهدانی

بر این مدعا هستند. و مانند خیلی از حکومت‌ها، ترس از تخریب خلاق دلیل درجا زدنشان شده بود. حتی در آفریقا و به

خصوص اتیوپی وجود این دست از قوانین مهر تاییدی بر این گزاره می‌زند، که مطلق‌گرایی و پیدایش دیکتاتوری به نقاط

خاص خلاصه نمی‌شود. و پدیده‌ای جهان‌شمول است. زیرا سرشت انسان میل به تحکم دارد.

تمام اراضی متعلق به شاه است. او در وقت عیش و نوش به هرکسی که دوست دارد زمین می‌بخشد و اگر

اراده کند آن را تمدید می‌کند.

و وجود این دست از قوانین امروزه اتیوپی را در زمره‌ی فقیرترین کشورهای جهان جای داده است. جایی که درآمد یک

اتیوپیایی متوسط یک چهلم شهروندان متوسط انگلیسی است. به آب سالم، برق، مدرسه، مراقبت‌های بهداشتی دسترسی

ندارند. و این نتیجه‌ی گذشته‌ی خودخواهانه حکام آن نقطه از جهان بود که امروزه این چنین گریبانشان را گرفته است. و

شاید تا سال‌ها امید بهبود برایشان وجود نداشته باشد.

توسعه معکوس

با آغاز نهمین فصل از کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، نویسندگان کتاب با دست‌مایه قرار دادن تجارت ادویه در

مجمع‌الجزایر مولوکان در اندونزی و سپس انحصارطلبی پرتغالی‌ها در قرن شانزدهم میلادی در این تجارت و در ادامه ورود

نهادهای استثماری هلندی و ایجاد «جزایر ادویه» باب بحثی را باز می‌کنند که در نهایت به اقتصادی دوگانه و توقف

توسعه پس از توسعه‌یافتگی منجر می‌شود.

گسترش قدرت دریایی و بازرگانی اروپائیان در جنوب شرقی آسیا، تجارت جدیدی را پایه‌ریزی کرد که دایره نفوذش به

آفریقا هم رسید؛ تجارت برده.

تجارت برده البته در قرن شانزدهم پدیده جدیدی نبود. و پیش‌تر در رم باستان این تجارت رواج داشت؛ به نحوی که در

دوران امپراتوی روم، برده‌ها از میان اقوام اسلاو ساکن در اطراف دریای سیاه، خاورمیانه و همچنین شمال اروپا به خدمت

گرفته می‌شدند. ولی در اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفده، توسعه کشتزارهای شکر در مستعمرات کارائیب باعث رشد

عجیب تجارت بین‌المللی برده و افزایش بی‌سابقه اهمیت برده‌داری در آفریقا شد. که این تجارت آغازگر دو روند سیاسی

کاملا متعارض بود؛ بسیاری از حکومت‌ها در ابتدا استبدادی‌تر شدند و به دنبال برده‌داری رفتند. همچنین هرگونه نظم و

قدرت مشروع جکومتی را در جنوب صحرای آفریقا نابود کرد.

در سوی دیگری از جهان، در قرن هجدهم ابتدا در انگلستان، مخالفان تجارت برده‌داری، پارلمان را پس از سالها تلاش قانع

کردند که این قانون را الغا کنند. و به دنبال آن ایالات متحده نیز به تصویب رسانید که تجارت انسان غیرقانونی است.

با غیر قانونی کردن نظام برده‌داری فضا برای «بازرگانی مشروع« بازتر شد. که شامل تجارت اقلامی مانند روغن،

بادام‌زمینی، عاج و … می‌شد. ولی در آفریقا وضع به گونه‌ی دیگری بود. تجارت برده به ظاهر ملغی شده بود ولی سنت

برده‌داری همچنان پا برجا بود. و حتی بسیاری از نهادهای سیاسی که در طول دو قرن برای تجارت برده برپا شده بودند

بدون تغییر باقی ماندند و به فعالیت خود پرداختند. تا جایی که در قرن نوزدهم به جای آن که برده‌داری کاملا منسوخ

شود، در آفریقا گسترش یافته و به نوعی سبب عقب‌ماندگی امروزشان شد.

ولی در آفریقای جنوبی تقریبا اوضاع شکلی دیگر داشت. چنان‌چه اکنون نیز کشور آفرقیای جنوبی کشوری توسعه‌یافته

خوانده می‌شود. آب و هوایی معتدل و محیطی عاری از بیماری در گذشته و همچنین وجود چشم اندازی بسیار مطلوب به

عنوان مستعمره‌ای اروپایی‌نشین و پیدایش ذخایر عظیم الماس در آن جا همه و همه حاکی از آن است که آفریقای جنوبی

با سایر نقاط قاره آفریقا تفاوت شگرفی داشته و دارد.

پیدایش الماس، بریتانیا را تحریک کرد تا سیطره‌ی خود بر آفریقای جنوبی را افزایش دهد. که با مقاومت اولیه آفریکنرها

با شکست مواجه شدند. ولی در نهایت توانستند ایالات آفریکنرها را در ایالات تحت‌سلطه خود ادغام کنند.

زمان می‌گذرد و با تضعیف نهادهای اسثماری قبیله‌ای، پویایی اقتصادی حاصل می‌شود. که البته این پویایی به مذاق

روسای سنتی قبایل آفریقایی خوش نیامد. و این جنبش را برای قدرت و ثروت خود مناسب ندیدند. و طولی نکشید که

روند رو به رشد اقتصادی به سبب اقداماتی که توسط دو گروه از اروپائیان ساکن و کشاورزان اروپائی‌تبار که از طرف

نویسندگان کتاب «شریرانه» خطاب می‌شود، صورت گرفت، سیر نزول اقتصادی‌شان آغاز شد. آن هم تنها به دلیل منطق

فقیرسازی که اروپائیان در نظر داشتند. تا با فقیر ساختن آفریقایی‌ها کار بیشتری با درآمد کمتری از آنها بکشند. چنان چه

جرج آلبو، رئیس انجمن معادن در سال ۱۸۹۷ در مقابل یک کمیسیون شهادت می‌دهد:

کمیسیون: فرض کن آفریقایی‌های سیاه بازنشسته شدند و به قلعه خودشان بازگشتند، آیا شما موافقید از

دولت خواسته شود آن ها را مجبور به کار کند؟

آلبو: مسلما…من آن را اجباری می‌کنم…چرا باید به یک سیاه زنگی اجازه داده شود هیچ کاری نکند؟ من فکر

می‌کنم یک سیاه آفریقایی باید مجبور به کار شود تا هزینه زندگی خود را به دست آورد.

کمیسیون: بنابراین تو به آفریقایی سیاه اجازه نمی‌دهی در این کشور زمین داشته باشد ولی او باید برای

ثروت‌مند کردن یک سفیدپوست کار کند؟

آلبو: او باید برای کمک به همسایگانش به سهم خود کار کند.

نهایتا با تصویب «قانون زمین بومیان» سیاهان از رقابت کنار رفتند و این قانون مقدمات را برای شکل‌گیری رژیم آپارتاید

آفریقای جنوبی فراهم آورد. رژیمی که در آن مزایا و حقوق اقلیت سفیدپوست بر اکثریت سیاه‌پوست می‌چربید. و تمامی

این دوگانگی‌ها از استعمار اروپایی ناشی می‌شد. و همه‌ی این‌ها از سیر معکوس سطح زندگی در مناطق سیاه‌پوست‌نشین

پس از تصویب قانون زمین بومیان در سال ۱۹۱۳ ناشی می‌شود که به اشاره شد.

پراکندگی رفاه

دهمین فصل از کتاب «چرا ملت‌ها شکست می‌خورند» با دستمایه قرار دادن زندگی زندانیان تبعیدی، گشایشی را برای

بحثی ایجاد می‌کند که به سکونت در آمدن آن زندانی‌ها در استرالیا می‌انجامد.

انگلستان برای تبعید کردن مجرمان خود نقطه‌ای را نداشت. ایالات متحده که استقلال یافته بود، از طرفی

مستعمره‌هایش در آفریقا را نیز به دلیل وجود بیماری‌های کشنده مناسب برای حتی زندانیان سفیدپوست نمی‌دانست،

بنابراین چاره‌ای نداشتند جز این که در سرزمینی که توسط کاپیتان جیمز کوک کشف شده بود، آنان را اسکان دهد؛

استرالیا.

با گذشت زمان نیاز به قانون تملک در آن‌جا پیدا شد، قانونی که قاضی کالینز برای صدور آن از قوانین بریتانیا پیروی نکرد

و منجر به این شد که اولین پرونده مدنی که در استرالیا ایجاد شده بود مورد بررسی قرار بگیرد. و استرالیا خیلی زود در

زمینه‌ی قوانین کیفری و مدنی از نهادهای اقتصادی و سیاسی بریتانیا فاصله گرفت.

محکومان، آزادی اقتصادی پیدا کرده بودند و استرالیا که آن زمان با نام ولز جنوبی شناخته می‌شد هیچ شباهتی به

نظام‌های سیاسی مطلقه در اروپای شرقی یا مستعمره‌های آمریکای جنوبی نداشت. افراد در آن‌جا برده‌وار زندگی

نمی‌کردند. و محکومان که تنها نیروی کار موجود در آنجا به شمار می‌آمدند با پرداخت دستمزدی که صورت می‌گرفت

روزگار می‌گذراندند. و طولی نکشید تا محکومان اجازه پیدا کردند تا کارفرما شوند و دیگر محکومان را به کار گیرند.

محکومان به این نتیجه رسیده بودند که برای تثبیت کامل حقوق اقتصادی و سیاسی‌شان، نیاز به نهادهایی دارند که آنان

را در فرآیند تصمیم‌گیری شرکت دهند و این مطالبه آن چنان نیرومند بود که توسط کسانی که از سوی بریتانیا برای

سازماندهی آنان گماشته می‌شدند، قابل سرکوب نبود……

 

کتاب به طور کلی بر این باور استوار است که نهادهای سیاسی و اقتصادی در تعیین سرنوشت ملت‌ها نقش کلیدی دارند. این نهادها یا فراگیر و دموکراتیک‌اند که به صورت عمومی و توزیع عادلانه منابع می‌شوند، یا استثماری و بسته‌اند که قدرت و ثروت را در دست گروهی محدود می‌کنند و به توسعه و پیشرفت کشور آسیب می‌زنند.

1. نهادهای فراگیر : نویسندگان معتقدند که نهادهای فراگیر (Inclusive Institutions) مردم را در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ترغیب می‌کنند و باعث افزایش سطح زندگی و کاهش می‌شوند. اینها از رقابت، نوآوری و حقوق مالکیت حمایت می‌کنند.
2. نهادهای استثماری : در مقابل، نهادهای استثماری (Extractive Institutions) نهادهایی‌اند که با استفاده از برکشی و کنترل منابع اقتصادی توسط عده‌ای محدود، باعث نابرابری و فقر می‌شوند. این نهادها نوآوری را سرکوب و ثروت را در دستان اقلیت نگاه می‌دارند.

نویسندگان با استفاده از مثال‌های تاریخی گوناگون از تمدن‌های مختلف مانند حکومت‌های استعماری اسپانیا در آمریکای جنوبی و انحصارگرایی روسیه و چین، بیان می‌کنند که چرا برخی از جوامع مانند کره جنوبی با وجود چالش‌های تاریخی به توسعه دست‌های اقتصادی و در مقابل، چرا برخی دیگر مانند کره جنوبی هستند. شمال به رکود و فقر دچار شده اند.

نقدهای وارد بر کتاب

چرا ملت ها شکست میخورند؟ در عین تأثیرگذاری، از سوی دیگر، با نقدهایی روبرو شده است:

1. تکیه بیش از بر نهادها : برخی از مرزها معتقدند که بیش از حد کتاب بر نهادها، به سایر عوامل مهم چون فرهنگ، جغرافیا و عوامل خارجی توجه کافی نمی‌کند. این مهم بر این باورند که نهادها مهم‌اند، اما شکست یا موفقیت پیچیده‌تر از این عامل واحد است.
2. نادیده گرفتن عوامل خارجی و جهانی : برخی از نقدها می‌گویند کتاب به تأثیر استعمار، مداخلات خارجی، و سیستم اقتصادی جهانی در حال حاضر توجه به توسعه کافی ندارد. این دیدگاه باعث می‌شود که عواملی مانند جهانی‌سازی، بحران‌های مالی جهانی و تحریم‌های اقتصادی نیز بر روی تأثیرگذاری‌های مختلف تأثیر بگذارند.
3. دیدگاه تک‌بعدی به تاریخ : عجم‌اوغلو و رابینسون برای تاریخ بررسی نظریه‌های خود مثال‌هایی از می‌سازند، اما تعیین می‌کنند که تفسیر آنها از تاریخ ممکن است تک‌بعدی باشد و مثال‌های تاریخی بیشتر باید بررسی شوند.
4. نادیده گرفتن نقش فرهنگ و ایدئولوژی : کتاب کمتر به تأثیر فرهنگ و ایدئولوژی در توسعه فرهنگ می‌پردازد. عوامل معتقدند که فرهنگ و باورهای اجتماعی در شکل‌گیری نهاد اقتصادی و سیاسی نیز نقش اساسی دارند.

 

نظرات افراد مشهور پیرامون کتاب چرا ملتها شکست می خورند

۱. بیل گیتس

بیل گیتس، مؤسسه مایکروسافت و فعال در حوزه کمک‌های بشردوستانه، این کتاب را به عنوان یکی از کتاب‌های مورد علاقه خود معرفی کرده‌اند. او در وب‌سایت شخصی خود: «این کتاب جذابی در مورد دلایل فقر و موفقیت ملت‌ها ارائه می‌دهد و نویسندگانی که بر نوشته‌های نهادهای فراگیر، بسیار آموزنده و قابل تأمل است.» برخی از گیتس ها در نقد خود اشاره کرد که ممکن است برخی از بخش ها برای افراد غیرمتخصص پیچیده باشند، اما به پیام اصلی کتاب و نقش نهادها در توسعه جوامع داخلی کرد.

۲. فارسیس فوکویاما

فرانسیس فوکویاما، نویسنده و نظریه‌پرداز برجسته علوم سیاسی و نویسنده کتاب‌های پایان تاریخ و آخرین انسان و ریشه‌های نظام سیاسی ، نقدی بر این کتاب ارائه شده است. او معتقد است که این اثر تحلیلی قوی از نقش نهادها در توسعه ارائه می‌دهد، اما در برخی موارد، تحلیل‌های تاریخی آن را بیش از حد ساده‌سازی می‌دانند. فوکویاما در مجله فارن افرز نوشت که کتاب «توضیحات بسیار خوبی از نقش نهادهای سیاسی و اقتصادی است که می‌دهد، اما عواملی چون فرهنگ، ایدئولوژی و عوامل خارجی را نادیده می‌گیرند».

۳. پل کروگمن

پل کروگمن، اقتصاددان برجسته و برنده جایزه نوبل اقتصاد، از این کتاب به عنوان یک اثر «تأثیرگذار و متمایز» یاد کرده است. او در نیویورک تایمز نوشت که چرا ملت‌ها می‌خورند؟ نظری متفاوت از سایر نظریه‌های توسعه اقتصادی ارائه می‌دهد و بر نهادها و نهادها وجود دارد. همه‌ی کروگمن از نهادگرایانه‌ی کتاب حمایت می‌کند، اما از سوی دیگر ممکن است کتاب به عوامل خارجی و اقتصاد جهانی توجه داشته باشد.

۴. نیکلاس کریستوف

نیکلاس کریستوف، نویسنده و خبرنگار مشهور نیویورک تایمز، کتاب را یک «شاهکار» توصیف کرده و از آن به عنوان «یک تحلیل قوی و جذاب از فقر و خوشبختی» یاد کرده است. او این کتاب را برای کسانی که به دنبال درک چرایی شکست یا موفقیت هستند، توصیه می‌کنند. کریستوف به خوانندگان خود پیشنهاد کرد که این کتاب را به عنوان یک منبع جامع و در زمینه توسعه و اقتصاد سیاسی مطالعه می کنند.

۵. جارد دایموند

جارد دایموند، نویسنده کتاب مشهور اسلحه، میکروب و فولاد ، از این کتاب به عنوان یک مکمل عالی برای اثر خود یاد کرده است. او در نقد خود بیان کرده است که این کتاب به نقش نهادهای سیاسی و اقتصادی را در توسعه تحلیل جوامع می‌کند. با این حال، دایموند معتقد است که کتاب می‌توان به جغرافیا و محیط زیست نیز توجه بیشتری داشته باشد، زیرا این عوامل نیز در شکل‌گیری نهادها و توسعه اقتصادی عوامل هستند.

۶. نسیم نیکلاس طالب

نسیم نیکلاس طالب، نویسنده کتاب‌های قوی سیاه و ضدفراژیل ، نقدی انتقادی نسبت به این کتاب ارائه شده است. او بر این باور است که تحلیل کتاب بیش از حد ساده‌سازی شده است و معتقد است که نویسندگان به جای تمرکز بر نهادها، می‌بایست به پیچیدگی‌ها و ابهامات بیشتری در تحلیل خود توجه کنند. طالب در یکی از مقالات خود اشاره می‌کند که موفقیت یا شکست کشور نمی‌تواند به نهادها نسبت داده شود و عوامل دیگری نیز باید در نظر گرفته شوند.

۷. توماس پیکتی

توماس پیکتی، اقتصاددان و کتاب سرمایه در قرن بیست و یکم ، نویسنده به‌طور مستقیم نقدی بر این کتاب ارائه نکرده است، اما در برخی از سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های خود به مؤسسات مهمی در توسعه اقتصادی اشاره شده است. پیکتی اقتصادی است که نابرابری و توزیع ثروت از عوامل کلیدی در توسعه یا عدم توسعه کشورها و به نوعی دیدگاه کتاب ملت‌ها شکست می‌خورند؟ را تکمیل می‌کند. او معتقد است که نهادهای اقتصادی باید به‌گونه‌ای باشند که نابرابری را کاهش دهند و فرصت‌های برابر را برای همه افراد جامعه فراهم کنند.

۸. جوزف استیگلیتز

جوزف استیگلیتز، برنده جایزه نوبل اقتصاد و مهم اقتصاد نئولیبرال، این کتاب را به عنوان یک اثر مهم و ضروری برای درک توسعه توصیف اقتصادی قرار داده است. او در نقد خود کرد که این کتاب نشان می‌دهد که چگونه نهادهای ناعادلانه می‌توانند به فقرا و بی‌ثباتی تبدیل شوند و به تحلیل درستی از شکست یا موفقیت دولت پرداخته باشند. استیگلیتز همچنین پیشنهاد کرده است که سیاست‌گذاران باید از این کتاب به عنوان منبعی برای ایجاد نهادهای اقتصادی و سیاسی فراگیر و کارآمد بهره ببرند.

نتیجه گیری

چرا ملت ها شکست میخورند؟ به دلیل تحلیل مفهوم و منحصر به فرد خود درباره نقش نهادها در توسعه اقتصادی، توجه بسیاری از افراد مشهور و برجسته را به خود جلب کرده است. هرچه این کتاب با نقدهایی روبرو شد، اما به‌طور کلی به عنوان یک اثر مهم در حوزه اقتصاد سیاسی شناخته می‌شود. شاخصان برجسته‌ای مانند پل کروگمن، فرانسوی فوکویاما و جوزف استیگلیتز، هر کدام از دیدگاه‌های ارزشی پیرامون این کتاب ارائه شده است که بهتر است از موفقیت و شکست کمک‌های مردمی کمک کند.

به‌طور کلی، چرا ملت‌ها می‌خورند؟ به عنوان منبع معتبر و تحلیل در تحلیل اقتصادی و سیاسی ملت‌ها می‌شود و نظرات افراد مشهور پیرامون این کتاب نشان‌دهنده تأثیر مهم است.

معرفی نویسندگان

1. دارون عجم‌اوغلو : استاد اقتصاد در MIT است و در زمینه‌های اقتصاد کلان، اقتصاد سیاسی و اقتصاد توسعه پژوهش می‌کند. عجم‌اوغلو در تحقیق‌های بیشتر به تأثیر نهادهای اقتصادی و سیاسی در توسعه اقتصادی اقتصادی و در جامعه دانشگاهی به عنوان یکی از برجسته‌ترین برجسته‌ها می‌شود.
2. جیمز رابینسون : استاد علوم سیاسی و اقتصاد در دانشگاه شیکاگو و یکی از پژوهشگران برجسته در زمینه اقتصاد سیاسی و علوم سیاسی است. او همچنین بر تحقیق درباره نهادهای سیاسی و اقتصادی و تأثیرات آنها در زمینه توسعه اقتصادی و مقالاتی معتبر در این حوزه منتشر کرده است.

کتابهای معادل و مرتبط

1. The Wealth and Poverty of Nations (ثروت و فقر ملل) اثر دیوید لندس: این کتاب به بررسی تفاوت‌های اقتصادی بین ملت‌ها پرداخته و به عواملی چون جغرافیا و سیاست می‌پردازد.
2. Guns, Germs, and Steel (اسلحه، میکروب و فولاد) اثر جرد دایموند: دایموند در این کتاب تأثیر جغرافیا، زیست‌محیطی و عوامل فرهنگی بر موفقیت ملت‌ها را بررسی کرده و با کتاب چرا ملت‌ها شکست خوردند؟ از جهت تبیین تاریخی توسعه و شکست ملت‌ها مشابهت دارد.
3. The Origins of Political Order (ریشه‌های نظم سیاسی) اثر فرانسه فوکویاما: این کتاب به نحوه شکل‌گیری نهادهای پرداخت و به عنوان یک اثر مکمل برای بررسی نهادها و تأثیرات آنها بر اقتصاد و توسعه می‌شود.
4. Capital in the Twenty-First Century (سرمایه در قرن بیست و یکم) اثر توماس پیکتی: این کتاب بیشتر بر نابرابری اقتصادی و نقش سرمایه‌داری جهانی برای توسعه ثروت است و دیدگاهی متفاوت از تئوری‌های عجم‌اوغلو و رابینسون می‌دهد.

نتیجه گیری

کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟ به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار اقتصادی و سیاسی قرن بیست و یکم، با نظریه‌های تبیین نهادها به پاسخگویی به پرسش‌هایی درباره توسعه اقتصادی و فقر ملت‌ها پرداخته می‌شود. این کتاب عوامل اقتصادی می‌کند که نهادهای اقتصادی و سیاسی فراگیر اصلی توسعه و سلامت هستند و نهاد استثماری باعث رکود و شکست جوامع می‌شوند. هر چه این نظریه از سویی دیگر با چالش‌هایی روبرو شود، اما به عنوان یک تصمیم فکری اساسی در اقتصاد بسیار تأثیرگذار سیاسی بوده است.

در نهایت، چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟ مخاطبان را دعوت می‌کند تا با دیدی ژرف‌تر به تاریخ و نهادهای جوامع نگاه کنند و به بررسی ارتباط میان سیاست و اقتصاد در طول زمان بپردازند. این کتاب ابزار ارزشمندی برای مردم، سیاست‌گذاران و سیاست‌گذاران است که به دنبال آن‌ها از علل توسعه و زوال‌ها هستند.