سبک تفکـر ربـع هـاي مغـزي برای مـدیران

سبک تفکـر ربـع هـاي مغـزي

دکتر مازیار میر مدرس حل مسئله و خلاقیت

به عنوان یک مدرس و محقق و منتور پیوسته یکی از مهمترین مطالبی که

برای کارافرینان و مدیران و دانشجویانم مطرح می کنم مدل 4 ربعی و تحلیل

الگوهای فکری است.

انچه در کارگاه پیشرفته حل مسئله و خلاقیت ارائه می گردد:

مدل مغز ۴ ربعی و شناخت و تحلیل الگوهای فکری

تفکر و انواع تفکر و فلسفه تفکر

 چیستی و تعریف مساله، فرایند عمومی حل مساله و رسیدن به تصمیم

 مسیر تحول روش‌ها و تکنیک‌های کشف و حل مساله

 شناخت اینرسی تفکر و نحوه بروز آن

 روش‌های غالب شدن بر اینرسی تفکر برای خروج از دام عادت‌ها و بروز ایده‌های نو

 تکنیک‌های خلاقیت در خدمت تنوع بخشیدن به ایده‌ها و افزایش تعداد آن‌ها

 چالش سه گانه ایده، اختراع و نوآوری

 پایه‌های تفکر نوآوری نظام‌یافته: شناخت کارکرد، ایده‌آل‌گرایی، رفع تضادها، شناسایی منابع

 مدل‌سازی مساله‌ها برای کشف و رسیدن به راه‌حل‌های نو

 گونه‌های مختلف مساله‌ها از نگاه تخصصی(سادگی، آشنایی، خوش‌ساختاری، ابداعی …)

 انواع روش‌های حل مساله و رویکرد هر یک در رسیدن به راه‌حل

 یادگیری عملی تکنیک‌های منتخب مساله‌یابی و تحلیل مساله و به‌کار بستن آن‌ها

 یادگیری عملی تکنیک‌های منتخب تولید راه‌حل و به‌کار بستن آن‌ها

 یادگیری عملی تکنیک‌های منتخب تصمیم‌گیری برای انتخاب بهترین تصمیم از میان چند گزینه

 جمع‌بندی یافته‌های فراگیران و شیوه به کاربستن آموخته‌ها در شرکت

مونۀ مورد مطالعه شامل 103 نفراز مدیران و 412 نفراز دبیـران مقطـع متوسـطۀ شـهر مشهد در سال تحصیلی 88-1387 میباشندکه به روش نمونهگیري تصادفی طبقهاي نسبی انتخـاب شـدهانـد. در این پژوهش، ازپرسشنامۀ 60 سؤالی سنجش تسلط مغزي هرمن (حوریزاد، 1385 :264 (جهـت سـنجش تسلط سبک تفکر ربعهاي مغزي مدیران وازپرسشنامۀ 35 سؤالی سنجش اثربخشی مدل پارسونز(فرخنژاد، 1376 (جهت سنجش اثربخشی عملکرد مدیران استفاده شد. بر اساس یافتـههـاي بـهدسـت آمـده متغیرهـاي پیشبین تسلط ربع مغزيA ، C و D ) 01/0< P ( قادربـهپـیشبینـی متغیـرمـلاك (اثربخـشی عملکـرد مدیران) بودند. همچنین، نتایج نشان دادند تسلط ربع مغزيB قادربهپیشبینـی اثربخـشی عملکـرد مـدیران نمیباشد. واژههاي کلیدي: مدیریت آموزشی، اثربخشی، ربعهاي مغز، سبک تفکر، تسلط مغز مقدمه اثربخشی وکارآمدي سازمان مقصدي است کـه تمـام تـلاشهـاي سـازمانی در راسـتاي رسـیدن بـه آن صورت میگیرد. براساس تحقیقات اخیرو بررسی متنوع وقتی سبک شخصیتی یک فرد با طبیعت کـارش 1 -دانشجوي کارشناسی ارشد دانشگاه ارومیه – com.yahoo@moghadasi17003-a 2 -استاد دانشگاه ارومیه 3 -استادیاردانشگاه فردوسی مشهد مقدسی، اکرم؛ سید عباس زاده، میرمحمد؛ غنایی چمن آباد، علی (1389 .(بررسی رابطه بین تسلط ربع هاي مغزي مدیران آموزشی با سطح اثربخشی عملکردآنها. مطالعات تربیتی و روان شناسی، 11) 1 ،(150 -133. 134 مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 موازي است، نتیجه و حاصل کار شخص در سطح بالایی بوده، سـاختار و نتـایج کـار محکـمتـرو قـويتـر هستند و رضایت شغلی شخص بسیار واضح است (هالنـد، 1985؛ رایـس و لاینـدکمپ، 1989 :182-177؛ راو و واترز، 1992.( تفاوتهاي شخصیتی در افراد آنها را بهطرف رشتههاي دانشگاهی انتخاب شده و شغلهاي منتخـب سـوق میدهد (بهن،1966 :123؛ چکو،1991 :151؛کرایتس، 1969؛ میلر، 1988 :24؛ ویتل، سینقا پاکدي و شرر، .(293 :1990 بهنظر میرسد که شخصیت، انگیزه ونشانههاي مهارت، بهطور نظـاممنـد بـا رهبـري در مـدارس مـرتبط است. رهبري اغلب بهعنوان مهمترین عامـل در پیـروزي و یـا شکـست نهادهـایی چـون مـدارس محـسوب میشود ( باس، 1990 .(همچنین، مسایل مربوط به اثربخـشی و کیفیـت سـازمانی نـشان دهنـدة چـالشهـاي بنیادي نسبت به مدیریت مدارس میباشد. بـهطـور صـحیح مـیتـوان گفـت کـه مـدیران، مـسئول اثربخـشی مدارس و کیفیت تعلیم و تربیت دانشآموزان هستند (هوي و میسکل، 1387: 563 .(در نتیجـه، شـناخت مـا از مهارتها و رفتارهاي رهبر، امکان بالقوة بالایی را براي گزینش رهبران در اختیار قرار میدهـد (یوکـل، 1994 .(اما، اندازهگیريها و سنجشهاي برداشتگرایانه همچون مصاحبههاي ساده و فرمهاي تقاضا، فاقـد قدرت و صحت براي ارزیابی ویژگیهاي مطلوب رهبـران واقعـی (مـدیران اثـربخش) مـیباشـند (هـوي و .(541 :1387 ،میسکل بهنظر میرسد مسئلۀ تسلط مغزتأثیر زیادي برنحوة نگرش، عملکرد، شیوة مـدیریت و رهبـري مـدیران داشته باشد. از اینرو، هدف از این پـژوهش، بررسـی رابطـۀ تـسلط سـبک تفکـر ربـعهـاي مغـزي مـدیران آموزشی با سطح اثربخشی عملکرد آنها در مقطع متوسطۀ شهر مشهد میباشد. در زمینۀ چگونگی کنش مغزانسان براساس مـدارك فیزیولـوژیکی مربـوط بـه سـبکهـاي 1 ند هرمن تفکر چهار ربع یا حیطههاي مغز، تحقیقات گستردهاي انجام داده است. او با اسـتفاده از تکنیـکهـاي ثبـت ، نشان داد که در مغز چهار حیطۀ مشخص (D,C,B,A (وجود داردکه کـنشهـاي 2 امواج الکتروانسفالوگرام حل مسئله و تفکرما را مشخص میکند (هرمن، 1989؛ وسلی، 1994 .( هرمن از ترکیب نظریـۀ نیمکـرة راسـت و چـپ راجـراسـپري 3 ، رابـرت اُرنـستین 4 هنـري)، 96 :1997) مینتزبرگ 5 و میچائل گازانیکا 2 مک (1998 :35 (با نظریۀ تثلیث 1 مغز لـین (مغـز منطقـی، مغـز میـانی و مغـز 1. Ned Herrmann 2. Electroencephalo graphic 3. Roger Sperry 4. Robert Ornstein 5. Henry Mintzberg دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 بررسی رابطۀتسلط ربعهاي مغزي … 135 اولیه) و همچنین، ارتباطات فیزیکی بـین نیمکـرههـاي راسـت و چـپ و رابطـۀ بـین قـسمتهـاي سـربرال و لیمبیک مغزي یـک مـدل چهـار ربعـی از مغـز را ارائـه داده اسـت (عبـداالله، کریـشنان، بالاسـینگم و ایـگ فونک،2002؛ هرمن بینالمللی، 2008 .(شکل زیرنشان میدهـد کـه چگونـهنظریـۀتمـاممغـزي چهـارربعـی هرمن، نظریۀنیمکرة راست و چپ مغزونظریۀ سهگانهمغزرادربرمیگیرد(بـوئر، لـویز، اسـتین وتوبیـا، 1999؛ هرمن، 1992: 40 -31؛ لامزدین، لامزدین و شلنات، 1999 :51 .( شکل ترکیب نظریۀ نیمکرة راست ونیمکرة چپ با نظریۀ تثلیث مغز(هرمن، 1992 :40 ( هرمن ابزاري را که ربعهاي ترجیحی یا سبک تفکرفرد را مـشخص مـیکنـد طراحـی و گـسترش داد. 3 ابزارسنجش تسلط مغزهرمن HBDI براساس این نظریه اسـت کـه کـنش مغـزتوسـط پـردازش در چهـار حیطۀ به هم پیوسته یا «سبکهاي فرایند تفکر» (چپ، راسـت، سـربرال، لیمبیـک) مـیباشـد و نتیجـۀ آن در چهار ربع مغزي (D,C,B,A (یا سبکهاي تفکر(منطقی، منظم، بینفردي، نوآور) بـه افـراد بـا خـصوصیات خاص تبدیل و نمایان میشود. یک مفهوم کلیدي در مدل هرمن توجه به تسلط است کـه تمایـل بـه اسـتفاده از یـک الگـوي معـین، ترجیح بر دیگر ربعها را استدلال میکند. در این باره ترجیح چیـزي شـبیه دسـت خـط اسـت. فـرد راسـت دست یک ترجیح براي دست راست دارد، اما در رویداد صدمه یـا از دسـت دادن دسـت راسـت مـیتوانـد 1. Michael Gazzanniga 2. Triune 3. Herrmann Brain dominance Instrument 136 مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 استفاده کردن از دست چپ را بیاموزد (هلم و کرایان، 2000 .(همانطور که در چپ دست یا راست دست بودن، تسلط مغز طبیعتـاً بـین دو نیمکـرة مغـزواحتمـالاً در یکـی از سـاختارهاي سـربرال و لیمبیـک اتفـاق میافتد. چهار سبک تفکراز ترکیب تسلط چپ یا راست، لیمبیک یا سربرال سرچشمه میگیـرد کـه نتیجـۀ هرکدام در تفکر و خصوصیات رفتاري کاملاً متفاوت است (هرمن، 1990 ،1999؛ چورچیل، 2008 .(طبق مدل هرمن، هر شخص یک ترکیب منحصر به فرد از حالتهاي تسلط ربعهاي مغزي و سبک تفکر را دارا است (هریس، سادوسکی، برکمن، 2006 .( ند هرمن دریافتهاست کهافرادبا حرفههایی خاصتقریباً نماهايتسلطمغزيمـشابهدارنـد. بیـشتر شـرکتهـا زمانی کهترجیحات فکريکارکنان آنها با شرایطکاریشان منطبق باشد سودبیشتريمـیبرنـد. بنـا بـریافتـههـاي هرمن،آن دستهازمدیران اجرایی کهدارايتسلط سهربعی یا چهارربعی هستند ازایـن مزیـت برخوردارنـد کـه میتوانند با کارکنان بیشتري ارتباط برقرار کردهوآنها را بهتردركکنند وراحتترمـسایل را حـل نماینـد، ا مـا ترکیب خاصی ازترجیحات فکري کهبراي یک سازمان بهینهومطلوب باشد بستگی بهماهیت کـارآن سـازمان دارد(لامزدین ها، 1386 :110 .( تحقیقات هرمن نشان داده است که مردم در حرفههاي متنوع تمایل دارنـد تـا جهـتیـابی چـپ مغـز یـا راست مغـزداشـته باشـند. بـهعنـوان نمونـه، مـدیران تمایـل دارنـد تـا تـسلط نیمکـرة چـپ مغـز، تمرکـزبـر سازماندهی، ساختاردهی وکنترل موقعیتها را داشته باشند. مددکاران اجتماعی تمایل دارنـد تـسلط راسـت مغز داشته باشند و تواناییهایی را فراهم کنند که آنها را به عواطـف مربـوط کنـد تـا در مـورد موقعیـتهـا بینشهایی بهدست آورند (دیو، 1996 :93؛ هرمن، 1982 .( بر اساس یافتههاي هرمن، سبک تفکر با توالی ربع مغزي B بهعنوان بیشترین تـرجیح در مـدیران تلقـی میشود؛ در حالیکه بیشتر شغلهاي مدیریتی در ارتباط با کارکنان میباشد. معمولاً یک ترجیح قـوي هـم در ربع C وجود دارد، اما این در سطحی پایینتر یا در درجۀ دوم اهمیت قراردارد. ربع حداقل تـرجیح داده شدة مدیران ربع D میباشد؛ درحالیکه دیدگاههاي نوآور وتصوري معمولاً خارج از نقشهـاي مـدیریتی هستند (هرمن، 1992 :102.( در سال 1980 ،اسچکد 1 و پتوین 2 استفادهپذیري نسخۀ اولیۀ ابزار سنجش هرمن را بر روي یـک گـروه 12 نفري از دانشجویان حسابداري و 12 نفر از دانشجویان هنـر بـا اسـتفاده از فنـون بـازخورد حیـاتی EEG مطالعه کردند. آنها نتیجه گرفتند که ابزار هرمن به درستی، تسلط نیمکرههاي مغزي چپ و راست را مورد 1. Schkadewren 2. Potvin دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 بررسی رابطۀتسلط ربعهاي مغزي … 137 سنجش قرار می دهد. نتایج تجربی دلالت کرد که حسابداران و هنرمندان شیوههاي شناختی بسیار متفـاوتی دارند که بهصورت فیزیولوژیکی ظاهرمیشوند. نتایج این مطالعه نشان میدهدکه افراد نمونه در هریـک از این دو فرایند شغلی اطلاعات را بهصورت بسیار متفاوتی در مسیر شغلی انتخاب ودر تـسلط نیمکـرة ایـشان بازتاب میکنند (اسکچد و پتوین، 1981 :330؛ ندهرمن، 1988 .( در یک مطالعه، 75 آزمودنی از برنامههاي دانشجویان ارشد حـسابداري، مـدیریت تجـارت و مـدیریت عمومی از دانشگاه بریگم یانگ شاخص رفتار مایرز بریگز (MBTI( 1 ، پرسشنامۀ میزان علاقه (SII( 2 ، ابـزار 3 ک سنجش تسلط مغزي هرمن (HBDI( و پرسشنامۀ سب هاي یادگیري (LSI( 4 را کامل کردند. علاقـۀ ویـژة تحقیق این بوده است که چگونه سبکهاي شخصیتی بـرانتخـاب مقـام یـا شـغل تـأثیرمـیگذارنـد؟ نتـایج بهصورت آماري تحلیل شد تا تعیین شود که آیا این ابزار توان قابل پیشبینـی در تـشخیص شخـصیتهـاي منحـصربـه فـرد تمـام یـا تعـدادي از دانـشجویان را دارنـد؟ هـیچکـدام از زیرمقیـاسهـاي LSI یـا MBTI نمیتوانست بین رشتههاي تحصیلی فرق بگذارد؛ اما همـۀ زیـر مقیـاسهـاي HBDI و 3 تـا از 6 زیرمقیـاس هالند SII بین رشتههاي تحصیلی در سطح اطمینـان 5 %تفـاوت نـشان داد. HBDI بـهعنـوان یـک پـیشبـین مطلوب در شناسایی انتخابهاي دانشجویان است. همچنین، یافتههاي این پژوهش نشان داد که دانشجویان ارشد مدیریت تجارت اغلب پرخاشگر، قـاطع و متمایل به فعالیتهاي هدایت شده هستند. دانـشجویان ارشـد رشـتۀ حـسابداري در مقایـسه بـا دانـشجویان مدیریت تجاري مشتاق جزییات، دقیق، کمصـحبت و قـوي در روشهـاي کمـی دیـده شـدند. دانـشجویان ارشد در رشتۀ مدیریت عمومی بـهعنـوان یـک ترکیـب کننـده یـا کـلنگـرتوصـیف شـدند کـه آنهـا در روشهاي کمی نسبت به دانشجویان حسابداري و حتی دانشجویان مدیریت تجـاري ضـعیفتـربودنـد و از لحاظ اجتماعی نسبت به دانشجویان مـدیریت تجـاري کمـی پرخـاشگرتـر و از لحـاظ کلامـی نـسبت بـه دانشجویان حسابداري قويترتوصیف شدند (راو و واترز، 1992 .( فرضیههاي پژوهش فرضیۀ اول: بین تسلط ربعهاي مغزي مدیران آموزشی و سطح اثربخشی عملکرد آنها رابطه وجود دارد. فرضیۀ دوم: بین تسلط ربع مغزي A مدیران آموزشی و سطح اثربخشی عملکرد آنها رابطه وجود دارد. 1. Myers- Briggs Type Indicator 2. Strong Interest Inventory 3. Herrmann Brain Dominance Instrument 4. Learning Styles Inventory 138 مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 فرضیۀ سوم: بین تسلط ربع مغزي B مدیران آموزشی و سطح اثربخشی عملکرد آنها رابطه وجود دارد. فرضیۀ چهارم: بین تسلط ربع مغزي C مدیران آموزشی و سطح اثربخشی عملکرد آنها رابطه وجود دارد. فرضیۀ پنجم: بین تسلط ربع مغزي D مدیران آموزشی و سطح اثربخشی عملکرد آنها رابطه وجود دارد. روش پژوهش پژوهش حاضر از نوع توصیفی و روش مطالعۀ همبستگی است. جامعۀ آماري پژوهش عبارت است از تمام مدیران و دبیران مقطع متوسطۀ شهر مشهد که تعداد کل مدیران 489 نفر و تعداد کل دبیران 7022 نفر میباشد. روشی که در نمونهگیري این تحقیق مـورد اسـتفاده قرارگرفتـه اسـت، نمونـهگیـري تـصادفی طبقهاي نسبی میباشد. بدین منظـور ابتـدا آمـار دقیـق تعـداد مـدیران، دبیـران مـدارس دولتـی، غیرانتفـاعی، هنرستانها و بزرگسالان هفت ناحیۀ شهر مشهد با تفکیک جـنس از بخـش آمـار هـرناحیـه دریافـت شـد و سپس نسبت هریک از نواحی و نوع مدارس هرناحیه در جامعۀ آماري مشخص گردید. پس از تعیین حجم نمونۀ پژوهش، نسبت هر یک از موارد مذکور در نمونه لحاظ گردید ودر پایان، تعداد نمونۀ محاسبه شـده در هر بخش بهصورت تصادفی از روي لیست تفکیک شدة نوع مدارس هرناحیه انتخـاب گردیـد. بـرایـن اساس، نمونۀ آماري در این پـژوهش 103 نفـراز مـدیران و412 نفـراز دبیـران مقطـع متوسـطۀ شـهرمـشهد میباشند. ابزار سنجش در این پژوهش با رویکرد فرایند تمامنگر بالینی، ضمن اسـتفاده از پرسـشنامۀ سـنجش تـسلط ربـعهـاي مغزي هرمن و پرسشنامۀ سنجش اثربخشی عملکرد مدیران براسـاس مـدل پارسـونزاز دادههـاي حاصـل از مشاهده، مصاحبه وتست همتا بهرهبرداري شده است. الف-پرسشنامۀ سنجش تسلط مغزي هرمن HBDI :این پرسـشنامه توسـط نـد هـرمن در سـال 1976 تدوین شد. این پرسشنامه شامل 60 سؤال با 4 زیرمقیاس میباشد که میزان تسلط مغزي مدیران را در چهـار سبک تفکر ربع مغزي A ،ربع مغزي B ، ربع مغزي C و ربع مغزي D در سه سطح تسلط، تفکردر دسترس و تفکر اجتنابی میسنجد. اعتبار درونی و بیرونی این پرسشنامه در چندین مرحله بهصورت تخصصی انجـام شده است (باندرسن، 1987؛ 1992 :379-337 .( 1 اطلاعات خاص ویژگیهاي روان سنجی HBDI در بازنگري مستقلی که باندرسن (1987 (در مؤسسۀ 1. Psychometry دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 بررسی رابطۀتسلط ربعهاي مغزي … 139 آزمون آموزشی انجام داده است و در یازدهمین سالنامۀ ابزارهاي ذهنی وجود دارد (بروس، 1992؛ منیلـی و پورتیلو، 2005 .(نتایج بهدست آمده از این ابزار نشان دهنـدة شایـستگی بالفعـل ایـن ابـزار اسـت (هـرمن، 1996 .(در ایران نیز متخصصان واساتید امر روایی آنرا مورد تأیید قرار داده و از سال 1380 این پرسشنامه در کارگاههاي تفکر خلاق و غیره جهت شناخت افراد ازتسلط ربعهاي مغزیشان مورد استفاده قـرار گرفتـه است. در این پژوهش نیز روایی آن به سبک هرمن که بهوسیلۀ مشاوره با شخص پس از تکمیل پرسشنامه و تأیید روایی نیمرخ از جانب شخص انجام میشود تأیید شد. پایایی پرسشنامه بهوسیلۀ یک تـست همتـا کـه جهت سنجش تسلط نیمکرة راست و چپ استفاده میشود تأیید گردید. همچنین، پایایی پرسشنامه از طریق آلفاي کرونباخ، با توجه به نمونۀ گرفته شده 8442/0 محاسبه شده است. ب- پرسشنامۀ سنجش اثربخشی عملکرد مدیران: پرسشنامۀ سنجش اثربخـشی عملکـرد مـدیران در سال 1376 توسط فرخنژاد براساس مدل اثربخشی پارسونز تدوین شـده و شـامل 35 سـؤال مـیباشـد. ایـن پرسشنامه میزان اثربخشی عملکرد مدیران را در 4 مؤلفه (قابلیت انطباق، تحقق اهداف، انسجام یا یگانگی و تداوم یا مداومت) مورد آزمون قرار میدهد (فرخ نژاد، 1376 .(روایی و پایایی پرسشنامۀ سنجش اثربخشی بارها توسط محققان مورد آزمون قرار گرفته و پایایی آن 95/0تا 96/0گزارش شده است (فرخنژاد، 1376؛ امیرحسینی، 1383 .(در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسشنامه بر اساس نمونۀ گرفته شده وبا اسـتفاده از روش آلفاي کرونباخ 954/0 محاسبه شده است. تجزیه و تحلیل یافتهها با توجه به هدف پژوهش که بررسی رابطۀ همبستگی بین متغیرهاي پیشبین (تسلطربع مغـزي A ،تـسلط ربع مغزي C وتسلطربع مغزي D (با متغیرملاك(اثربخشی) میباشد، براي تجزیه و تحلیل دادهها از رگرسیون چندمتغیره، تحلیل واریانس و ضریب همبستگی پیرسون که از مناسبترین شیوههاي آمـار اسـتنباطی بـدین منظور میباشند، استفاده شده است. فرضیۀ اول: بین تسلط ربعهاي مغزي مدیران آموزشی و سطح اثربخشی آنها رابطه وجود دارد. ویژگی تسلط مغزي یک شخص و ترجیحاتش براي حالتهایی از دانستن 1 بهطور قدرتمند رفتـار قابـل مشاهدة شخص را تحت تأثیرقرار میدهد. اگرنیمرخ شخص بـا محتـوا وانتظـارات شـغلی یـا تحـصیلی او 1. knowing 140 مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 جور باشد، احتمالاً او موفق خواهد بود. در نتیجه، رویـارویی او بـا ضـرورتهـاي شـغلیاش بهتـرو شـانس موفقیتش بیشتراست. ترجیح یک حالت معین ازدانستن یک بخشاز کـشش اسـت. قابلیـت انجـامدادن یـک 1 تکلیف ارائه شده از طریق آموزش وتمرین حاصل میشودومیتواند به سطوح قابـل پـذیرش و حتـی عـالیتـر، ترفیع یابد، اعم ازآنکه شخصآن تکلیف رادوست داشتهباشد یادوست نداشتهباشد. ضرورت مـیتوانـد مـادر قابلیت باشد، اما تخصص حقیقی والبتهبهترین قابلیت منحصراًدرحیطههـايترجیحـی اشـخاصکـسب مـیشـود .(76 :1992 ،هرمن( جدول1 :همبستگی متغیرهاي پیشبین (تسلط ربعهاي مغزيD,C,B,A(ومتغیرملاك (اثربخشی) مربوط بهفرضیۀاصلی تسلط ربع مغزي همبستگی پیرسون A تسلط ربع مغزي B تسلط ربع مغزي C تسلط ربع مغزي D 0/639 (**) 0/374 (**) 0/056 0/349 (**) اثربخشی ** همبستگی پیرسون در سطح خطاي کمتراز 01/0 معنیدار میباشد. با توجهبهنتایج مندرج در جدول 1 بین متغیرهاي پیشبین (تسلطربع مغزي A ،تسلطربع مغـزي C وتـسلط ربع مغزي D (با متغیرملاك(اثربخشی)همبستگی مثبت دیده میشـودوهمبـستگی بـین تـسلطربـع مغـزي D و اثربخشی بیشتراز سایرمتغیرها میباشد. چنانچه از نتایج رگرسیونی در جدول 2 ملاحظه مـیشـود 001/0< P و (98و4(969/19 =F اسـت. ایـن یافتۀ فرضیۀ اول پژوهش را تأیید میکند؛ یعنی بین متغیرهاي پیشبین (تسلط ربعهـاي مغـزي A و B و C و D (و متغیـرمـلاك (اثربخـشی مـدیران) رابطـۀ مثبـت وجـود دارد وبـا توجـه بـه مقایـسۀ مقـادیرمجـذور همبستگیها مشاهده میشود: رابطۀ بین متغیرهاي پیشبین (تسلط ربعهاي مغزي A و B و C و D (و متغیرملاك (اثربخشی مـدیران) نسبت به متغیرهاي پیشبین (تسلط ربعهاي مغزي A (و(تسلط ربعهـاي مغـزي A و B (و (تـسلط ربـعهـاي مغزي A و B و C (از ضریب همبستگی بالاتري برخوردار بوده و پیشبینی میشود مدیران با تـسلط چهـار ربع مغزي (تمام مغزي) از اثربخشی بالاتري برخوردار باشند. 1. attraction دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 بررسی رابطۀتسلط ربعهاي مغزي … 141 جدول2 :مجذور همبستگی وتعدیل شدة آن و ANOVA متغیرهاي پیشبین (تسلط ربعهاي مغزيD.C.B,A(ومتغیرملاك (اثربخشی) مربوط بهفرضیۀاصلی مدل منبع پراکندگی جمع مجذورها درجۀ آزادي میانگین مجذورها مجذور ضریب همبستگی مجذور ضریب همبستگی تعدیل شده F معنیداري 0/000 14/005 0/113 0.122 3034/656 1 3034/656 رگرسیون 216/682 101 21884/893 باقیمانده 1 102 24919/549 کل 0/001 7/708 0/116 0.134 1664/207 2 3328/413 رگرسیون 215/911 100 21591/136 باقیمانده 2 102 24919/549 کل 0/000 10/522 0/219 0.242 2008/227 3 6024/681 رگرسیون 190/857 99 18894/868 باقیمانده 3 102 24919/549 کل 0/000 19/969 0/427 0.449 2797/533 4 11190/134 رگرسیون 140/096 98 13729/415 باقیمانده 4 102 24919/549 کل 1 (متغیرهاي پیش بین: تسلط ربع مغزي A 2 (متغیرهاي پیش بین: تسلط ربع مغزيA وتسلط ربع مغزيB 3 (متغیرهاي پیش بین: تسلط ربع مغزيA ، تسلط ربع مغزيB ،تسلطربع مغزيC 4 (متغیرهاي پیش بین: تسلط ربع مغزيA ، تسلط ربع مغزيB ،تسلطربع مغزيC ،تسلط ربع مغزيD متغیرملاك: اثربخشی مدیران جدول 3 :ضرایب رگرسیون مربوط بهفرضیۀاصلی (مدل1 ( معنیداري T β (4) مدل 0/000 16/316 105/384 ثابت 0/030 2/205 1/4 Aمغزي ربع تسلط 0/026 -2/264 1/18 Bمغزي ربع تسلط 0/662 0/439 0/27 Cمغزي ربع تسلط 0/000 6/072 3/03 Dمغزي ربع تسلط با توجه به ضرایب رگرسیون در جدول 3 رابطۀ موجـود بـین تـسلط ربـعهـاي مغـزي مـدیران بـا سـطح اثربخشی آنها بهصورت زیر میباشد: اثربخشی = 105/384+ 1/4 A – 1/18 B + 0/27 C + 3/03 D با توجه به رابطۀ موجود میتوان گفت که ارتباط میان سبک تفکرتحلیلی ربع مغزي A ، سـبک تفکـر بینفردي ربع مغزي C و سبک تفکر خلاق ربع مغزي D با اثربخشی مدیران در سـطح اطمینـان 99/0رابطـۀ 142 مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 مثبت و مستقیم میباشد ولی ارتباط میان تسلط سبک تفکربا توالی ربع مغزي B با اثربخشی مـدیران منفـی و معکوس است. یعنی، با افزایش یک واحد از هرکـدام از متغیرهـاي A و C و D و ثابـت مانـدن متغیـر B، متغیر اثربخشی به میزان 7/4) 03/3 + 27/0 + 4/1 = 7/4 (افزایش مییابد، ولی با افـزایش متغیـر B و ثابـت ماندن متغیرهاي دیگر متغیراثربخشی به میزان 18/1 کاهش مییابد. همچنین، در جدول ضرایب رگرسـیون تعیین کننده بودن سهم تسلط ربع مغزي D با 072/6 = t و 001/0< P نمایان است. فرضیۀ دوم: بین تسلط ربع مغزي A مدیران آموزشی وسطح اثربخشی آنها رابطه وجود دارد. سبک تفکر ربع چپ سربرال (A (اصولاً تحلیلی، ریاضی، تکنیکی و حل مـسئله اسـت (هـرمن، 1989؛ وسلی، 1994 .(ترجیح ربع A به این معنی است که شخص، به فعالیـتهـایی علاقـه دارد کـه شـامل تحلیـل کردن، تشریح کردن، سنجیدن، حل مسئله بهصورت منطقی ودریافت حقایق میشود. در تصمیمگیريهـا، شخص بر منطقی که براساس فرضهاي خاص است تکیه میکنـد و ایـن فـرضهـا بـا یـک توانـایی بـراي دریافت کردن، به فعل در آوردن ، و بیان کردن چیزها بهطور صحیح ترکیب میشوند (هرمن، 1992 .( جدول4 :مجذور همبستگی وتعدیل شدة آن و ANOVA متغیرپیشبین (تسلطربع مغزي A(ومتغیرملاك (اثربخشی) مدل منبع پراکندگی جمع مجذورها درجۀ آزادي میانگین مجذورها مجذور ضریب همبستگی مجذور ضریب همبستگی تعدیل شده F معنیداري 0/000 14/005 0/113 0/122 3034/656 1 3034/656 رگرسیون 216/682 101 21884/893 باقیمانده 1 102 24919/549 کل 1 (متغیرپیشبین: تسلط ربع مغزيA متغیرملاك: اثربخشی مدیران چنانچه از نتایج رگرسیونی در جـدول 4 ملاحظـه مـیشـود 001/0< P) 101و1(005.14 =F اسـت. ایـن یافته، فرضیۀ دوم پژوهش را تأیید میکند. یعنی، بین متغیر پـیشبـین (تـسلط ربـع مغـزي A (و متغیـرملاك (اثربخشی مدیران)، با 122/0= 2 r در سطح (01/0

P و(101و1(313/ 0 = F اسـت. ایـن یافته، فرضیۀ سوم پژوهش رارد میکند. یعنی، بـین متغیـر پـیشبـین (تـسلط ربـع مغـزيB (و متغیـر مـلاك (اثربخشی مدیران)، با 003/0= 2 r در سطح (05/0>P ،(رابطۀ معنیداري وجود ندارد. فرضیۀ چهارم: بین تسلط ربع مغزي C مدیران آموزشی و سطح اثربخشی آنها رابطه وجود دارد. سبک تفکر ربع راست لیمبیک (C (اساساً بینفردي، هیجانی، موسیقیایی و معنوي است (هرمن، 1989؛ وسلی، 1994 .(متفکران ربع C اغلب مهارتهاي ارتباطی خوبی دارنـد و تفکرشـان بـه مـردم مـدار بـودن، حسی بودن، آگاه بودن از احساسات، ارزشها و روابط شخصی تمایل دارد. این متفکران شنوندگان خوبی هستند و به حقوق و نظرات دیگران احتـرام مـیگذارنـد (هـریس، سادوسـکی، بـرکمن، 2006؛ لامـزدین، .(1999 144 مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 جدول6 :مجذور همبستگی وتعدیل شدة آن و ANOVA متغیرپیشبین (تسلط ربع مغزيC(ومتغیرملاك (اثربخشی) مدل منبع پراکندگی جمع مجذورها درجۀ آزادي میانگین مجذورها مجذور ضریب همبستگی مجذور ضریب همبستگی تعدیل شده F معنیداري 0/000 16/440 0/131 0/140 3488/352 1 3488/352 رگرسیون 212/190 101 21431/197 باقیمانده 1 102 24919/549 کل 1 (متغیرهاي پیشبین: تسلط ربع مغزيC متغیرملاك: اثربخشی مدیران چنانچه از نتایج رگرسیونی در جدول6 ملاحظه میشـود 001/0< P و(101و1(440/16 = F اسـت. ایـن یافته، فرضیۀ چهـارم پـژوهش را تأییـد مـیکنـد. یعنـی، بـین تـسلط ربـع مغـزي C واثربخـشی مـدیران، بـا =0/140 2 r در سطح (01/0<P ،(رابطۀ مثبت و معنیداري وجود دارد. فرضیۀ پنجم: بین تسلط ربع مغزي D مدیران آموزشی و سطح اثربخشی آنها رابطه وجود دارد. سبک تفکر ربع راست سربرال (D (شامل تخیلی، ترکیبی، هنري،کلنگرو مفهومی مـیباشـد (هـرمن، 1989؛ وسلی، 1994 .(کلماتی که افراد با ترجیح ربع مغزي D را بیشتربیـان مـیکننـد عبارتنـد از: هنرمنـد، مبتکر، کلنگر، تخیلی، ترکیب کننـده و خیـالپـرداز. آنهـا افـرادي داراي ایـده در یـک تـیم هـستند و از ایدههاي قابل استنتاج از چند منبع براي خلق چیزي جدید ناشی از ترکیب آن لذت میبرند (کیویـسوکی، 1386 (متفکران ربع D اغلب تخیلـی، فـضایی، انعطـافپـذیرو شـهودي هـستند وبـا امکانـات، ابـداعات و طرحهاي راهبردي سر و کار دارند. این متفکران در عوض جزییات، تصاویربزرگ را جـستجو مـیکننـد. آنها تصاویر را به لغات ترجیح میدهند و مـسایل بـا انتهـاي بـاز را انجـام مـیدهنـد (هـریس، سادوسـکی، برکمن، 2006؛ لامزدین، 1999 .( جدول7 :مجذور همبستگی وتعدیل شدة آن و ANOVA متغیرپیشبین (تسلط ربع مغزيD(ومتغیرملاك (اثربخشی) مدل منبع پراکندگی جمع مجذورها درجۀ آزادي میانگین مجذورها مجذور ضریب همبستگی مجذور ضریب همبستگی تعدیل شده F معنیداري 0/000 69/689 0/402 0/408 10174/187 1 10174/187 رگرسیون 145/994 101 14745/362 باقیمانده 1 102 24919/549 کل 1 (متغیرهاي پیشبین: تسلط ربع مغزيD دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 بررسی رابطۀتسلط ربعهاي مغزي … 145 متغیرملاك: اثربخشی مدیران چنانچه از نتایج رگرسیونی در جدول7 ملاحظه میشـود 001/0< P و(101و1(689/69 =F اسـت. ایـن 2 یافته، فرضیۀ پنجم پژوهش را تأیید میکند. یعنی، بین تسلط ربع مغزي D واثربخشی مدیران، بـا 408/0= r در سطح (01/0<P ،(رابطۀ مثبت و معنیداري وجود دارد. نتایج نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل یافتههاي پژوهش نشان میدهند تسلط مغزي مدیران میتوانـد بـهعنـوان یک عامل تعیین کننده در اثربخشی مدیران مورد توجه قرارگیرد. بررسی ضرایب رگرسیون تسلط هر یک از ربعهاي مغزي مدیران نشان میدهد مدیران جهت اثربخشی بیشترباید از یک نیمرخ سه ربعی و یـا تمـام مغزي برخوردار باشند و نیمرخ ترجیحات آنها بـهترتیـب ضـرایب رگرسـیون (جـدول3 (و اهمیـت تـسلط آنها در افزایش اثربخشی مدیران عبارتند از: تسلط سبک تفکر خلاق ربـع مغـزي D ،تـسلط سـبک تفکـر تحلیلی ربع مغزي A ،تسلط سبک تفکربینفردي ربع مغزي C وتسلط سبک تفکربا توالی ربـع مغـزي B. این یافتهها با نتایج یافتههاي هرمن که اظهار میدارنـد مـدیران اجرایـی داراي تـسلط سـهگانـه و چهارگانـه ارتباطات بیشتر و مؤثرتري برقرار کرده و مسایل را راحتتر حل مینمایند، همخوان اسـت. همچنـین، ایـن یافته با نتایج تحقیقات ادوارد و مونیکا لامزدین که اظهار میدارند مؤثرترین رهبران و مسئله حل کننـدگان اشخاصی هستند که میتوانند از تمام مغز خود استفاده نمایند (لامـزدینهـا، 1386 :110 (و یافتـههـاي راو و واترز (1992 (از پژوهشی در مورد دانشجویان ارشد در رشتۀ مدیریت عمومی کـه بـهعنـوان یـک ترکیـب کننده یا بهعنوان یک گروه ادراك شدند، همخوانی دارد. همچنین، این یافتۀ پـژوهش کـه مـدیران جهـت اثربخشی بیشتر باید از تسلط سه وچهار ربعی برخوردار باشند با نتایج یافتههاي وتن و کـامرون (1376 :19( از مهارتهاي مدیران اثربخش که پس از مطالعه بر روي 402 مدیربسیار اثربخش براي تعیین مهارتهـاي رفتاري مدیران اثربخش انجام شد ودر نهایت، به جمـعبنـدي در چهـار دسـته از مهـارتهـاي مـشارکتی و روابط انسانی، رقابتی و کنترل، ابداعی بودن و کارگزاري (مانند حل خلاقانۀ مشکل) و حفظ دستور، منطـق و تصمیمگیري منطقی انجامید نیز همخوانی دارد. با کمی دقت میتوان فهمید این چهار گروه از مهارتهـا با سبک تفکر چهار ربع مغز کاملاً منطبق هستند. همچنین، یافتهها نشان میدهند تسلط سبک تفکربا تـوالی ربع مغزي B رابطۀ مثبت معنیداري با اثربخشی مدیران ندارد. این یافته از ایـن نظرکـه تـرجیح غالـب همـۀ مدیران بدون توجه به اثربخشی آنها میباشد، با ترجیحات ارائـه شـده (تـرجیح ربـع B وC (بـراي مـدیران توسط ندهرمن (1992 :102 (و یافتههاي گذشته که مدیران تمایل دارند تا تسلط نیمکرة چپ مغـز، تمرکـز 146 مطالعات تربیتی و روان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 بر سازماندهی، ساختاردهی وکنترل موقعیتها را داشته باشند (دیـو، 1996 :93؛ هـرمن، 1982 ،(همخـوانی دارد. از یافتههاي دیگردر این پژوهش، ضریب بالاي همبستگی ترجیح سبک تفکر خلاق ربـع مغـزيD و نقش تعیین کنندة آن در افزایش سطح اثربخشی مدیران میباشـد. ایـن یافتـه بـا یافتـههـاي قبلـی همخـوانی ندارد؛ زیرا در پژوهشهاي قبلی ترجیح ربع مغزي D خارج از نقشهاي مدیریتی مدیران ذکر شـده اسـت (هرمن، 1992 :102 .(بنابراین، با توجه به نقش تعیـین کننـدة تـسلط سـبک تفکـر خـلاق ربـع مغـزي D در افزایش اثربخشی مدیران جا دارد نسبت به گسترش و تقویت ایـن سـبک تفکـردر مـدیران توجـه بیـشتري شود. به هر حال، فهم اینکه چگونه فرد یاد میگیرد و عاقبت در محلهاي حرفهاي کار میکند، فهم اینکه چگونه شخص وظایف را انجام میدهد، تصمیم میگیرد، مسایل را حل میکند و تمرکز میکنـد را شـامل میشود. یادگیري و شیوههاي کاري توسط هم رفتار یادگرفته شـده و هـم عوامـل ذاتـی تحـت تـأثیر قـرار میگیرندکه افراد بشر را از یکدیگر متمایز میکند. مردم بر رفتار یادگرفته شده کنترل دارند- نگـرشهـا و عادتهاي آنها که به آن دست یافتهاند- بنابراین، اگردر آنها توسط مدرسه و شغل شخص دخالت شـود، میتواند اصلاح شود. روش تحقیق پدیدارشناسی براي طبقهبندي کردن رفتار آشکار و جفت کـردن آنهـا با موارد زیربنایی بهمنظورگرفتن نتایجی دربارة ماهیت سبک شخص استفاده میشود. نتایج تحقیقات علمی نشان میدهد هر تضادي بین راهی که شخص براي کار کردن در شغلش نیاز دارد و راهـی کـه شـخص بـه بهترین نحو کار میکند. این تعارض آن چیزي است که سبب استرس، فقـدان انگیـزش و عـدم رضـایت از کار میشود (گرکرك، 2000؛ هریس، سادوسکی و برکمن، 2006 .( از سوي دیگر، رشد حرفـهاي فقـط یک فرایند یادگیري ابزار و فنون جدید نیست. شخص زود فرسوده خواهد شد اگر رشـد حرفـهاي او فقـط از طریق بهدست آوردن دانش ابـزار و فنـون بیـشتر تعریـف شـود. همچنـین، رشـد حرفـهاي بایـد از طریـق خودآگاهی 1 از فرایندهاي تفکر و از طریق فهم اینکه چگونه الگوهـاي تفکرمـسلط شـخص در نظـرات و تواناییهایش براي یاد گرفتن وانجام دادن تأثیرمیگذارد، باشد (دیو، 1996 :93؛ هرمن، 1982 .( رهبري در مدارس فرایند پیچیدهاي است و مستلزم چیزي بیش از تسلط برمجموعـهاي از مهـارتهـاي رهبري یا تطبیق رفتار مناسب رهبر یا موفقیت خاص میباشد. بعید است که هر رهبـر، توانـایی درگیـري در همـه یــا حتــی بیــشتراز 10 مجموعـۀ رفتــاري را داشـته باشـد. بــر پایـۀ ویژگـیهــاي فــردي و فهرسـت 2 تواناییهايشان، هاوس (1996 (ادعا میکند که رهبران اثربخش، رفتارهایی را که با آنها راحتترهستند 1. Self awareness 2. House دوره یازدهم، شماره 1 ،سال 1389 بررسی رابطۀتسلط ربعهاي مغزي … 147 انتخاب خواهند کـرد (هـوي و میـسکل، 1387 :258 .(بنـابراین، اگـرترجیحـات فکـري آنهـا بـا نیازهـاي شغلیشان هماهنگ شود، به تعهد، شور و شوق، انرژي و ثمردهی افزوده منجر خواهد شـد (هـرمن، 1992 : 154 .(نتایج تحقیق از این ایده حمایت میکند که مؤثرترین رهبـران وکـسانی کـه توانـایی حـل مـسایل را دارند اشخاصی هستند که میتوانند از تمام مغز خود استفاده کننـد وافـرادي کـه تمـام مغـزي هـستند بـراي هماهنگ کردن کار گروههایی که تمایلات تفکـري متنـوع دارنـد ماننـد «متـرجمین» عمـل مـیکننـد ودر صورتی که مدیران بتواننـد مهـارتهـاي تفکـري کارکنـان خـود را تـشخیص دهنـد و بـهطـور مناسـبی آن مهارتها را با کارهایی کـه بایـد انجـام شـود هماهنـگ یـا تکمیـل کننـد، مـدیران مـؤثرتري خواهنـد بـود (لامزدین ها، 1386 :112 .( پیشنهادها با توجه به یافتههاي این پژوهش و پژوهشهاي قبلی مسئله تسلط ربعهـاي مغـزاز جنبـههـاي کـاربردي پیشنهادهاي زیردر جهت اعتلاي نظام آموزشی کشور ارائه میگردد: 1 -گزینش مدیران اثربخش با تسلط سه ربعی (D,C,A (وتسلط تمام مغزي( D,C,B,A .( 2 -تقویت مهارتهاي تفکرتمام مغزي در مدیران از طریق برگزاري کارگاههاي آموزشی ودادن شناخت به مدیران در زمینۀ تسلط ربعهاي مغزيشان. 3 -کمک به تسهیل یادگیري دانشآموزان بـا آگـاه کـردن آنهـا از تـسلط ربـعهـاي مغـزيشـان و سـبک یادگیري متناسب با تسلط ربعهاي مغزيشان. 4 -کمک به دانشجویان براي انتخاب رشتۀ تحصیلی و تصدي شغل مطابق با تسلط ربعهاي مغزيشان. 5 -کمک به دبیران بهمنظور هماهنگ کردن سبک تدریسشان با نیازهاي یادگیري دانشآموزان بـا تـسلط ربعهاي مغزي مختلف. 6 -کمک به دانشگاهها براي برنامـهریـزي آموزشـی ودرسـی مطـابق بـا نـیمرخ دانـشجویان در رشـتههـاي مختلف تحصیلی بر اساس یافتـههـاي نـد هـرمن مبنـی بـر ایـنکـه اشـخاص در حرفـههـاي مختلـف تقریبـاً نیمرخهاي مشابهی دارند که بسته به نیمرخهاي آنها سبک تفکرو یادگیريشان تفاوت دارد.

ویژگی های افراد مشهور و خلاق در جهان

۱. عادات خاص دارند

۲. ساکت‌ و بسیار متفکر هستند

۳. هرگز از مشکلات‌شان فرار نمی‌کنند

۴. پیوسته دوستان‌ باهوش و خلّاقی دارند

۵. پیوسته برای کامل شدن تلاش وافری می‌کنند

۶. همیشه این افراد از خود انتقاد می‌کنند

۷. به نظر می رسد که دوست دارند مطلع باشند

۸. پیوسته مشغول انجام کارهای  گوناگون و مختلف هستند

۹. سؤال‌های بجا می‌پرسند

۱۰. تصور نمی‌کنند که خیلی باهوش‌اند

جمع آوری و ارائه دکتر مازیار میر

Views: 10