تفکرسیستمی حلقه مفقوده کارافرینی

تفکر سیستمی

 

مجله مذاکره و زبان بدن

تفکر چیست؟

سیستم چیست؟

تعاریف

تفکر، عملی ذهنی است و زمانی مطرح می‌گردد که انسان با مسئله‌ای مواجه‌است و خواستار حل آن است. در این هنگام در ذهن،

تلاشی برای حل مسئله آغاز می‌گردد که این تلاش ذهنی را، تفکر می‌نامند. فعالیت برای حل مسئله، از مراحلی تشکیل شده‌است که

از تعریف مسئله به طور شفاف، روشن و ملموس، آغاز می‌گردد و با پیدا کردن راه حل‌هایی برای حل مسئله ادامه می‌یابد و با به

کارگیریِ عملی بهترین راه حل و یافتن جواب نهایی به پایان می‌رسد.

تعاریف دیگر

«تفکر سازمان دادن و تجدید سازمان در یادگیری گذشته جهت استفاده در موقعیت فعلی است.» «تفکر فرایندی رمزی و درونی است که

منجر به یک حوزه شناختی می‌گردد که نظام شناختی شخص متفکر را تغییر می‌دهد.» «تفکر فرایندی است که از طریق آن یک

بازنمایی ذهنی جدید به وسیله تبدیل اطلاعات و تعامل بین خصوصیات ذهنی، قضاوت، انتزاع، استدلال و حل مسئله ایجاد می‌گردد.»

«تفکر ، تلاشی است ذهنی، برای پاسخ گویی صحیح و دقیق به سوالات ذهنی که به ابزاری چون منطق ، خرد ورزی،دانش،تجربه و

درک صحیح موضوع نیازمند است. .»

در منطق

عبارت است از مرتب ساختن امور معلوم برای رسیدن به کشف مجهول. به عبارت دیگر فکر عبارت است از حرکت ذهن به سوی امور و

مقدمات معلوم و سپس حرکت از آن امور معلوم به سوی کشف مقصود.

روشهای تفکری

هر یک از روش‌های تفکری را می‌توان متدهایی دانست که به کمک آنها، قسمتی از فرایند حل مسئله، با موفقیت طی می‌شود. تفکر

برتر تفکری است که از بهترین روش‌ها به حل مساله برسد.

از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است:

فکر و اندیشه و آئینه خوبیها و پوشاننده بدیها و روشنی‌بخش دلها و موجب خوشخویی وسعه صدر می‌شود.

به وسیله تفکر و انسان به صلاح روز رستاخیز و پایان کارش آگاه می‌شود و بر علم و دانشش افزوده می‌گردد و هیچ عبادتی بالاتر از تفکر

نیست.

پیامبر اکرم صلی ‌الله‌علیه‌و‌آله و سلم فرمود:

یک ساعت تفکر بهتر از یک سال عبادت است و تنها کسانی به این مقام می‌رسند که خداوند آنان را به نور معرفت و توحید ویژگی داده

باشند. همچنین از رسول‌الله‌صل‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم نقل شده که فرمود:

شخص عاقل برای خود باید ۳ برنامه روزانه داشته باشد: وقتی که برای مناجات با خداوند عز و جل و وقتی را برای حسابرسی از خویش

و وقتی را برای «تفکر و اندیشه» در آنچه خداوند عزوجل درباره او انجام داده است. علاوه بر اینها وقتی را نیز به استراحت و بهره‌بردن از

لذات حلال اختصاص دهد. از امام علی علیه‌السلام نقل شده است که: نبه بالتفکر قلبک . به وسیله تفک دل خود را بیدار کن

تفکر و اندیشه سبب پیشگیری و درمان غفلت نیز می‌شود هرگاه انسان به کارهای خوب و آثار مثبت آن و به کارهای بد و نتایج سوء آن

بیندیشد . غفلت از روح و جانش دور می‌شود. فکر و اندیشه در مورد مرگ و پایان زندگی جلوی سرچشمه‌های اصلی غفلت را که

هواپرستی و خودخواهی و فزون‌طلبی است می‌گیرد . حضرت علی علیه‌السلام که در یکی از وصایای خود به امام حسین علیه‌السلام

فرمودند: این فرزندم، تفکر نورانیت می‌بخشد و غفلت ظلمت و تاریکی

تفکر خلاق یعنی : با ایجاد ارتباط بین چیزهای بی ارتباط یک راه تازه برای حل مسئله پیدا کردن تقویت تفکر خلاق ما را در تصمیم گیری

بهتر و حل مسئله کمک می کند و ما را از بن بستهای زندگی خارج می نماید ، تفکر خلاق نه تنها شخص را قادر می سازد که از

تجربیات قبلی خود استفاده نماید و آن را با موفقیتهای تازه ارتباط دهد. بلکه قادر خواهد بود ارتباط بین چیزهایی که قبلاً با هم بی ارتباط

بوده اند را پیدا کند که از نظر خود فرد تازه و معنادار می باشد همچنین می تواند از روشهای غیر سنتی برای حل مسئله استفاده کند و

فراتر از اطلاعات گام بردارد. ویژگی‎های افراد خلاق:

۱ ـ افراد خلاق افرادی هستند باهوش بالاتر از متوسط

۲ ـ افراد خلاق علاقمند به نوآوری، پیچیدگی و اتخاذ تصمیم مستقل هستند.

۳ ـ برای افراد خلاق پدیده‎ها و اشیاء پیچیده به اشیاء و پدیده‎های ساده ارجحیت دارد.

۴ ـ افراد خلاق مایل‎اند خود تصمیمی مستقل اتخاذ کرده از پیروی و اطاعت از دیگران تا حدی دوری می‎کنند.

۵ ـ افراد خلاق می‎توانند میان جنبه‎های مختلف پدیده‎ها وحدت ایجاد کنند.

۶ ـ میان افکار مختلف و جنبه‎های کلامی و غیرکلامی و نیز جنبه‎های عینی و ذهنی ارتباط و هماهنگی برقرار کنند.

۷ـ افراد خلاق می‎توانند از یک پدیده جزئی یک قاعده استخراج کرده از یک قاعده یک راه حل جزئی و عینی استنتاج کنند.

۸ ـ افراد خلاق می‎توانند میان تفکر منطقی و تفکر غیرمنطقی یا پدیده‎های خیالی و پدیده‎های عینی نیز هماهنگی ایجاد کنند.

۹ ـ افراد خلاق با انگیزه‎های درونی بیشتر سروکاردارند تا با محرکهای بیرونی مثل شهرت، پول، مقام و تحسین

شرایط ابراز تفکر خلاق :

۱-داشتن آزادی در ابراز عقیده : فرد باید بتواند به راحتی و بدون هیچ اضطراب و ترسی عقاید خود را بیان کند.

۲-داشتن اعتماد به دانش و مهارتهای شخصی : شخص بتواند با تکیه و اعتماد به آموخته های خود چیزهای منحصر به فرد بیافریند ولی

نباید انتظار کشف عجیب و بزرگ را داشته باشد.

۳-داشتن فرصت و زمان کافی : محدودیت زمانی می تواند فشاری ایجاد کند که مانع از تقویت تفکر خلاق شود. چرا که زمان فقط برای

یادگیری اهداف از قبل تعیین شده ، مشخص گردیده است.

۴-مهم دانستن اشتباهات :

خود اشتباهات نیز مهمند . چرا که تفکر را به جلو هدایت می کنند و برای پرورش فکر ، حیاتی هستند.

۵-کسب موفقیت : بدست آوردن موفقیتهای جدید باعث یادگیری راههای تازه شده و به پرورش اعتماد به نفس شخص و بروز احساس

توانائی (من می توانم) کمک می کند.

توصیه های عملی به والدین جهت پرورش تفکر خلاق :

تقویت تفکر خلاق برای رشد فعلی و آینده کودک و جامعه ضروری است. بنابر این آموزش و پرورش کودکان ما بایستی به نحوی باشد که روحیه

خلاقیت و نوآوری را در آنها ایجاد نماید.

۱-طرح سوالاتی که کودک را به حدس زدن و ایجاد تفکر در مورد علل و معلولها تشویق کند : مثلاً وقتی خورشید به گیاه نمی تابد چه اتفاقی می

افتد؟

۲-کمک گرفتن از کودک در یافتن پاسخ سوالات : مثلاً با کودک به جستجوی جواب در بین کتابها بپردازیم.

۳-ایجاد زمینه گفتگو و نظر خواهی از کودک در خصوص بعضی تصمیمات ساده : مثلاً برای رفتن به خرید از کودک بپرسیم بهتر است با چه وسیله ای

(ماشین شخصی ، پیاده یا وسیله نقلیه عمومی) به آنجا برویم ؟ و دلیل جوابش را هم بپرسیم.

۴-جدی گرفتن ایده های کودکان و عمل کردن توسط خود کودک : به تمام افکار کودک گوش داده و آنها را مهم بدانیم و خود کودک را به عملی کردن

افکارش تشویق کنیم.

۵-همراه کردن کودک در فعالیتهای ساده و روزمره: مانند خرید رفتن ، کار در آشپزخانه و یا باغچه و ….

۶-طرح بازیها معما گونه برای کودک : بین خلاقیت و بازی ارتباط بسیاری وجود دارد. چرا که در هر دو توانائی نگاه کردن به مساله از راههای مختلف ،

توانائی جستجو در مفاهیم تازه ، توانائی نگاه کردن به مساله از راههای مختلف ، توانائی جستجو در مفاهیم تازه ، توانائی آفرینش و بازآفرینی ،

انتخاب و گزینش بین راههای مختلف ، وجود دارد.

۷-استفاده از تشویقهای کلامی : مثلاً به کودک بگوئیم : چه فکر خوبی ، تو همیشه ایده های تازه ای داری و ….

۸-ایجاد فرصت کافی برای اندیشیدن و پرورش فکر کودک : مثلاً چراغ قوه ای را باز کنید و بعد با دادن فرصت کافی از کودک بخواهید که آن را دو باره به

شکل اول در آورد.

۹-صحبت از تجارب خود : تجارب بزرگتها برای کودکان آموزنده و مفید می باشد. آنها می توانند با کسب این تجارب مهارتها و راههای تازه ای جهت حل

مسئله پیدا کنند.

۱۰-آشنا ساختن با خصوصیات فرهنگی و مانوس ساختن کودک با محیط اجتماعی : با ایجاد علاقه و آشنائی کودک نسبت به داستانهای

آموزنده و مراسم خاص و همچنین چگونگی درست کردن انواع صنایع دستی می توان ضمن آشنایی کودک با فرهنگ و محیط اجتماعی باعث

باز شدن فکر و یادگیری بهتر او شد.

نیلوفر ابی

 

در دنیای امروز، تکنیک‌های خلاقانه و ساختارمند در حل مسئله برای مدیریت چالش‌ها اهمیت بسزایی دارند. یکی از این تکنیک‌های مؤثر،

تکنیک نیلوفر آبی (Lotus Blossom) است. این روش، به شکلی نظام‌مند و با بهره‌گیری از ساختارهای ذهنی، راه‌حل‌های متنوعی برای حل

مسائل ارائه می‌کند. تکنیک نیلوفر آبی به ویژه در شرکت‌ها و سازمان‌های خلاق برای ایده‌پردازی، نوآوری و حل مسائل پیچیده بسیار کاربرد

دارد. در ادامه با مراحل و مزایای این تکنیک، نمونه‌های موفق و همچنین منابع معتبر آشنا خواهیم شد.

 

---

 

تکنیک نیلوفر آبی: تعریف و هدف

 

تکنیک نیلوفر آبی توسط یاسوا ماتسومورا، استاد دانشگاه در ژاپن، برای افزایش خلاقیت و حل مسئله طراحی شد. این روش، به افراد و

گروه‌ها کمک می‌کند تا با کشف و بررسی ایده‌های جانبی، به نتایجی جامع و چند بعدی در حل مسائل برسند. ایده اصلی این تکنیک بر پایه

گسترش ایده‌ها و بررسی راه‌حل‌ها به صورت شاخه‌ای مانند گل نیلوفر است.

 

---

 

مراحل هفت‌گانه تکنیک نیلوفر آبی

 

تکنیک نیلوفر آبی به هفت مرحله کلی تقسیم می‌شود که هر مرحله می‌تواند شامل چک لیستی از اقدامات موردنیاز برای پیشبرد فرآیند

باشد. در ادامه به بررسی این مراحل و چک لیست‌های مربوط به آن‌ها می‌پردازیم:

 

مرحله اول: تعیین مسئله اصلی

 

در این مرحله، مشکل یا چالش به صورت دقیق و شفاف تعریف می‌شود. تعریف درست مسئله به درک بهتر و پیدا کردن راه‌حل‌های مناسب

کمک می‌کند.

چک لیست مرحله اول:

1. شناسایی مسئله اصلی و توصیف آن به زبان ساده
2. تحلیل جزئیات مسئله و دسته‌بندی موارد جانبی
3. شناسایی تأثیرات مسئله بر افراد و سیستم‌ها
4. اولویت‌بندی مشکلات برای یافتن ریشه‌ای‌ترین بخش
5. تعریف اهدافی که حل مسئله دنبال می‌کند
6. بررسی محدودیت‌ها و منابع موجود برای حل مسئله
7. تعیین سوالات اساسی مرتبط با مسئله

نمونه‌های جهانی:

برای مثال، در شرکت اپل هنگام مواجهه با چالش‌های طراحی محصول، تیم‌ها در جلسات ایده‌پردازی بر روی تعریف دقیق مشکل تمرکز

می‌کنند تا تمامی جنبه‌های مسئله را شناسایی کنند.

 

مرحله دوم: تقسیم مسئله به اجزای کوچک‌تر

 

در این مرحله مسئله اصلی به زیرمسائل یا ابعاد کوچکتری تقسیم می‌شود تا امکان تمرکز بیشتر بر هر جزء فراهم شود.

 

**چک لیست مرحله دوم:**

1. تعیین بخش‌های مختلف مسئله اصلی
2. تقسیم‌بندی اجزا بر اساس اولویت‌ها
3. ارزیابی هریک از زیرمسائل به صورت جداگانه
4. شناسایی روابط بین بخش‌های مختلف مسئله
5. بررسی ابعاد زمانی و مکانی هر بخش
6. تعیین مراحل عملی برای بررسی هر جزء
7. شناسایی ابزارهای موردنیاز برای حل هر بخش

نمونه‌های جهانی:

شرکت گوگل در توسعه محصولات جدید خود مانند گوگل مپس، با تقسیم مسئله به بخش‌های کوچک‌تر، فرآیندهای بهینه‌ای برای حل آن‌ها

ایجاد می‌کند.

 

مرحله سوم: گسترش ایده‌های جانبی

 

این مرحله شامل خلق و گسترش ایده‌های جانبی بر پایه مسئله است. در اینجا می‌توان از تکنیک‌های بارش فکری نیز بهره برد.

 

چک لیست مرحله سوم:

1. ایجاد فضای مناسب برای بارش فکری
2. دعوت از افراد مختلف با دیدگاه‌های متنوع
3. شناسایی ایده‌های خلاقانه و نامتعارف
4. بررسی امکان‌سنجی هریک از ایده‌ها
5. ثبت ایده‌های جانبی و پیشنهادات
6. بررسی تأثیر هر ایده بر مسئله اصلی
7. اولویت‌بندی ایده‌ها بر اساس کارایی و خلاقیت

 

نمونه‌های جهانی:

در شرکت تسلا، هنگام مواجهه با مسائل فنی در تولید خودروهای الکتریکی، تیم‌ها از تکنیک‌های مختلف برای گسترش ایده‌های خلاقانه

استفاده می‌کنند.

 

مرحله چهارم: پالایش ایده‌ها

 

ایده‌های گسترش یافته، در این مرحله مورد پالایش قرار می‌گیرند تا موثرترین ایده‌ها انتخاب شوند.

 

چک لیست مرحله چهارم:

1. بررسی ایده‌ها از نظر عملی بودن
2. شناسایی ایده‌های تکراری یا غیرکاربردی
3. انتخاب ایده‌های با بیشترین بازدهی
4. ارزیابی هزینه‌های مربوط به هر ایده
5. تحلیل مزایا و معایب هر ایده
6. مشورت با کارشناسان برای پالایش نهایی
7. انتخاب ایده‌های نهایی برای اجرای مرحله بعد

نمونه‌های جهانی:

در شرکت نایک، تیم‌های خلاقیت پس از ایجاد ایده‌های جدید، این ایده‌ها را از لحاظ بازدهی و همخوانی با بازار پالایش می‌کنند.

 

مرحله پنجم: توسعه راه‌حل‌ها

در این مرحله، بر پایه ایده‌های انتخاب شده راه‌حل‌های اجرایی توسعه داده می‌شود.

 

چک لیست مرحله پنجم:

1. بررسی امکان اجرای هر راه‌حل
2. تحلیل ریسک‌های مرتبط با اجرای هر راه‌حل
3. شناسایی منابع و ابزارهای موردنیاز
4. تهیه نقشه اجرایی برای هر راه‌حل
5. ارزیابی تأثیرات مثبت و منفی هر راه‌حل
6. برنامه‌ریزی زمانی برای اجرای راه‌حل
7. تأمین پشتیبانی‌های لازم برای اجرای راه‌حل

 

نمونه‌های جهانی:

مک‌کینزی در بسیاری از پروژه‌های مشاوره‌ای خود، پس از پالایش ایده‌ها، راه‌حل‌های جامع و عملیاتی را برای حل مسئله ارائه می‌دهد.

 

مرحله ششم:

اجرای راه‌حل‌ها

در این مرحله، راه‌حل‌های توسعه یافته به مرحله اجرا گذاشته می‌شوند.

چک لیست مرحله ششم:

1. تأیید نهایی طرح اجرایی
2. تخصیص منابع موردنیاز برای اجرا
3. تعیین نقش‌ها و مسئولیت‌ها
4. نظارت بر فرآیند اجرا و کنترل کیفیت
5. رفع مشکلات احتمالی در هنگام اجرا
6. مستندسازی مراحل اجرایی
7. ارزیابی و تطبیق با اهداف اولیه

 

نمونه‌های جهانی:

شرکت‌های بزرگ مانند مایکروسافت از تکنیک‌های نیلوفر آبی برای اجرای راه‌حل‌های خلاقانه و نوآورانه در پروژه‌های توسعه نرم‌افزار خود

استفاده می‌کنند.

 

مرحله هفتم: ارزیابی و بهینه‌سازی

 

در این مرحله، نتایج اجرای راه‌حل‌ها بررسی و اصلاحات لازم انجام می‌شود.

 

چک لیست مرحله هفتم:

1. جمع‌آوری بازخورد از اجرا
2. بررسی انطباق نتایج با اهداف اولیه
3. شناسایی نقاط قوت و ضعف راه‌حل‌ها
4. تحلیل علل مشکلات و چالش‌ها
5. ایجاد تغییرات لازم برای بهبود
6. مستندسازی نتایج نهایی
7. برنامه‌ریزی برای به‌کارگیری تجربیات در آینده

نمونه‌های جهانی:

در شرکت آمازون، پس از اجرای پروژه‌های جدید، تیم‌ها به طور مستمر نتایج را ارزیابی کرده و تجربیات به دست آمده را در بهبود فرآیندها به‌کار می‌گیرند.

 

---

 

منابع و مراجع معتبر

 

– **کتاب‌ها:**

– *The Art of Problem Solving* – George L. Cain

– *Problem Solving 101* – Ken Watanabe

– **سایت‌ها:**

– وب‌سایت *Mind Tools*: ابزاری قدرتمند برای یادگیری تکنیک‌های حل مسئله

– *Harvard Business Review*: مقالات جامع درباره تکنیک‌های مختلف حل مسئله

– **فیلم‌ها و سریال‌ها:**

– *Moneyball* – فیلمی بر اساس تحلیل داده‌ها و حل مسئله در دنیای بیسبال

– *House of Cards* – سریالی که بسیاری از اصول تفکر استراتژیک و حل مسئله را نمایش می‌دهد

 

---

 

نتیجه‌گیری نهایی دکتر میر

 

 

تکنیک نیلوفر آبی به عنوان ابزاری کاربردی در حل مسئله و ایده‌پردازی شناخته شده است که با استفاده از مراحل ساختارمند و ایده‌های

جانبی، می‌تواند راه‌حل‌های نوینی برای مسائل پیچیده ارائه دهد. استفاده از این تکنیک در پروژه‌های جهانی به شرکت‌ها کمک کرده تا با

موفقیت به چالش‌ها پاسخ دهند و نوآوری را در فرآیندهای خود جای دهند.

تفکر سیستمی مجموعه تکنیکهای حرفه ای برای مقابله با سخت ترین مسائل

 

در جامعه امروز جهانی و حتی ایرانی بسیاری از مسائل و مشکلاتی که امروزه گریبان‌گیر نسل بشر شده اند به عناصر پیچیده ای وابسته هستند و

عناصر بسیار متعددی بصورت مستقیم و غیر مستقیم در آن نقش دارند.

معضل ترافیک امروز تهران و یا معضل آلودگی هوای امروز کلان شهرهای تهران نتیجه بسیار یاز اقدامات ریز و درشت شهرداری تهران و مدیریت شهری

است اما نباید ساده از این مسئله گذشت که این مشکل به همه عوامل اجرائی و وزارتخانه ها بازمی گردد این مشکل یک روز و دوروزه بروز نکرده

است و یک عقبه یک یا دو یا سه و حتی ۴ دهه را با خود بدنبال دارد اقدامات ضربتی در این خصوص کار را درست که نکرده است تازه کار را بدتر از بد

نموده است و این در حالی است اقدامات بلند مدت هم راه به جایی نبرده است . اقدامات متوسط هم با شکست مواجه شده است و بسیاری از

زحمات ریز و درشت دیگر را تحت تاثیر قرار داده است . اری تمامی اقدامات پیچیده و موردی و یا دامنه دار و همه و همه این رفتار و نتایج حاصل از

راهکارهای مرسوم معمولا به قدری کوچک  ضعیف هستند که بر سر چشم‌انداز حل اثربخش مسئله مانع ایجاد می‌کنند. یکی از مزایای مهم تفکر

سیستمی، توانایی مواجهه‌ی اثربخش با این سلسله مسائل و یا یک سری از  مسائل و ارتقای تفکرات به سطحی قابل قبول است که منجر به

کسب نتایجی استثنایی و بسیار مطلوب حتی در شرایط پیچیده و بغرنج خواهد شد مانند حمله های پیچیده نظامی ایران در طی جنگ تحمیلی به

دور ترین مناطق دور از دسترs  عرhق .H3

در مقالات بعدی این مطلب مهم را دنبال خواهیم کرد

 

مازیارمیرمشاوروتحلیلگر