مفهوم انتقال تکنولوژی

 

تکنولوژی به منزله تمامی دانشها، محصولات، فرآیندها، ابزارها، روشها، و سیستم‌هایی است که در خلق کالاها یا ارائه خدمات مورداستفاده قرار می‌گیرد.یکی از زمینه‌های اعمال مدیریت تکنولوژی که مستلزم جامع نگری و درونگری است، انتقال تکنولوژی است. امروزه، صنعتی شدن بطور عمیقی به انتقال تکنولوژی وابسته است.در دنیای امروز رابطه ای مستقیم بین توسعه تکنولوژی و پیشرفت اقتصادی ،اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی یک کشور برقرار است . بطوری که می توان گفت تکنولوژی عاملی اساسی برای ایجاد ثروت، توانایی و دانایی کشورهاست و وسیله ای قدرتمند در توسعه ملی تلقی می شود. بدین جهت است که در سطح بین المللی ، جنگ اقتصادی تکنولوژیک جانشین جنگهای نظامی شده است. بنابراین اتخاذ استراتژی‌های توسعه تکنولوژی در بخشهای مختلف اقتصاد هر کشور جزء ضروریات

بازسازی و توسعه اقتصادی آن کشور بوده و بدون آن دستیابی به اهدافی چون خودکفایی اقتصادی ، توسعه ملی و بهبود استانداردهای زندگی غیرممکن است.

انتقال تکنولوژی عبارت است از بکارگیری و استفاده از تکنولوژی در مکانی بجز مکان اولیه ایجاد و خلق آن. به‌عبارتی دیگر فرایندی که باعث

جریان یافتن تکنولوژی از منبع به دریافت کننده آن می‌شود، ‌انتقال تکنولوژی نامیده می شود.

انتقال تکنولوژی فرایند پیچیده و دشواری است. خرید و انتقال تکنولوژی بدون مطالعه و بررسی لازم، نه تنها مفید نخواهد بود، بلکه ممکن

است علاوه بر هدر رفتن سرمایه و زمان، به تضعیف تکنولوژی ملی هم بیانجامد. نگاه به انتقال باید به‌عنوان فرایندی باشد که از طریق آن

تکنولوژی وارداتی به گونه‌ای کسب شود که نه تنها برای تولید محصول به‌کار گرفته شود، بلکه زمینه‌ای برای خلق تکنولوژی جدید باشد.

انتقال فناوری به دوگونه صورت می‌گیرد: انتقال عمودی و انتقال افقی. در انتقال عمودی یا انتقال تحقیق و توسعه‌، اطلاعات فنی و یافته های

تحقیقات کاربردی به مرحله توسعه و طراحی مهندسی انتقال می‌یابد و سپس با تجاری شدن تکنولوژی به فرایند تولید وارد می شود. در

انتقال افقی ، تکنولوژی از یک سطح توانمندی در یک کشور به همان سطح توانمندی در محل دیگری منتقل می‌شود. در این حالت هرچه

سطح گیرنده تکنولوژی بالاتر باشد هزینه انتقال تکنولوژی کاهش می یابد و جذب آن به صورت موثرتری انجام می شود. برخی از عوامل

تاثیرگذار برنحوه انتقال

• انگیزه، هدف، معیار و سود مورد توافق متقاضی و عرضه کننده تکنولوژی.
• سطح تکنولوژی و قابلیتهای متقاضی در امر انتقال کامل آن.
• استراتژی فروشنده برای فروش تکنولوژی.
• منابع اطلاعاتی موجود وقدرت چانه‌زنی متقاضی.
• سیاست کلی جاری و تکنولوژیکی کشور متقاضی.

 

 روشهای انتقال تكنولوژي

 

منظور از روش انتقال تكنولوژي ، مجموعه اي از فعاليتهاي ازپيش تعريف شده اي است كه طي آن تكنولوژي موردنياز دراختيار متقاضي قرار

مي گيرد.روشهاي انتقال تكنولوژي ، بسته به نوع تكنولوژي و شرايط گيرنده و دهنده آن متفاوت و در برخي موارد بسيار متنوع است . درميان

كتابها و مقالات نوشته شده درمورداين موضوع ، مي توان به طبقه بنديهاي مختلفي نظير تقسيم آن به روشهاي مستقيم وغيرمستقيم ،

دروني و بروني ، رسمي و غيررسمي ، تجاري و غيرتجاري ، بسته بندي شده و غيربسته بندي شده ، تجسم و غيرتجسم يافته اشاره كرد.

روش های انتقال تکنولوژی از قرار زیر می باشند

 

الف :

انتقال تكنولوژي به صورت  رسمي

 

1- ليسـانــس :(Licensing) :

يك شركت امتياز توليد خاصي را از شركت ديگري دريافت مي كند .روشی معمول براي كشورهاي جهان سوم براي صنعتي شدن (جايگزيني

واردات)و نیزبراي كشورهاي پيشرفته در مورد تكنولوژيهاي نوظهور (توسعه رقابت پذيري) ، درصورت عدم تسلط مذاكره كنندگان پرهزينه  می

باشد ومعمولا  مبلغي به عنوان حق امتياز(معادل 100 واحد قيمت محصول)، و یا  به عنوان توليد هر محصول (حداكثر 3 درصد قيمت محصول) ،

در نظر گرفته می شود . شامل قرارداد لیسانس اختراع – دانش فنی – علامت تجاری –کپی رایت می باشد.

 

2- اخذ :(Acquisition)

يك شركت از شركت ديگري انتقال تكنولوژي موردنياز خود را اخذ مي كند

3- اخذ از طريق آموزش:

(Educational Acquisition)

 يك شركت، متخصصاني را تحت شرايط فني ويژه استخدام مي نمايد و يا از شركت كوچكتر ديگري مي خواهد تا نيروهاي متخصص را در

اختيار وي بگذارد.

 4- کسب و ادغــام:

 يك شركت با شركت دارنده تكنولوژي ديگري ادغام مي شود و شركت جديدي از تركيب دو شركت قبلي به وجود مي آيد .

 5-  سهام اقليت:

 (Minority Equity) :

يك شركت بخشي از سهام شركت عرضه كننده تكنولوژي را مي خرد اما در مديريت آن نقشي ندارد.

6-  سرمايه گذاري مشترك:

 روي موضوع هاي مورد علاقه دو طرف تشكيل مي گردد وعمدتا” براي آشنايي به تكنولوژيهاي دو طرف به صورت انتقال مستقيم و غير

مستقيم مي باشد .بازار هدف از الزمات كار است كه پس از مطالعه اوليه و تائيد انجام مي شود .بهترين روش انتقال تكنولوژي است .در

صورت وجود ريسك، سرمايه گذاري خارجي درصد كم و در صورت عدم ريسك طرف خارجي (51 درصد به 49 درصد) از قرار داد را متحمل می

شود .

 

7- روش خريد كل كارخانه: (Turn Key)

در مواقعی که قرارداد آماده بهره برداری است صورت می گیرد

8- خدمات مهندسي:

خدمات مهندسي به آن دسته از کارهاي فني اطلاق مي¬شود که در جهت ايجاد يک پروژه صنعتي و توليدي به¬کار آيد. معمولاً اين خدمات

توسط موسسات مهندسي باتجربه در امر موردنظر و يا فروشندگان ماشين¬آلات ارائه مي‌شود.

9- قرارداد تحقيق و توسعه:

(R & Dagreement)

 يك شركت هزينه انجام پروژه هاي پژوهشي را در مركز دانشگاهي و تحقيقاتي برعهده مي گيرد تا تكنولوژي خاصي توسعه يابد

10- معامله مشترك:

(Joint Venture) :

دو شركت مختلف جهت نوآوري تكنولوژي شركت سومي را به وجود مي آورنـد و در سود و زيـان شركـت سـوم شريـك مي شوند  .

  11- قراردادخدمات فني:

 کمک¬هاي فني عموماً خدمات و اطلاعات فني و مديريتي (صنعتي) است که در توليد و ساخت محصول يا مواد، مورد نياز باشد. معمولاً اين

خدمات از طرف واحدهاي توليدي که داراي تجارب لازم و کافي در اين زمينه باشند ارائه مي¬شود.در پروژة صنعتي و توليدي کمکهاي فني

عمدتاً شامل خدمات زير است:

•  کمک در انتخاب تکنولوژي و روش ساخت و آزمايش کارخانه.
•  تهية صورت مشخصات فني ماشين¬آلات و تجهيزات.
•  تهية مشخصات محصول.
•  همکاري در مقايسه پيشنهادهاي خريد ماشين¬آلات.
•  همکاري در تهيه و خريد قطعات نيم‌ساخت و لوازم و مواد کمکي.
•  همکاري در تهيه مشخصات مواد اوليه و منابع تأمين آنها.
• خدمات در رابطه با انجام آزمايشها و تحقيقات مواد اوليه و محصول.
•  نظارت بر عمليات نصب و راه¬اندازي کارخانه.
•  خدمات در مورد تصحيح و تغيير روشهاي توليدي.
•  خدمات مديريتي در حين راه¬اندازي و بهره¬برداري.

12- همكاري فنی:

دو شركت توانايي هاي تكنولوژيك خود را جهت رسيدن به محصولي جديدتر به اشتراك مي گذارند .

13- تحقيق و توسعه مشترك

(Joint R&D) :

دو شركت در زمينه تكنولوژي خاصي اقدام به تحقيق و توسعه مي كنند .

14- قرارداد تحقيق و توسعه:

(R & Dagreement) :

يك شركت هزينه انجام پروژه هاي پژوهشي را در مركز دانشگاهي و تحقيقاتي برعهده مي گيرد تا تكنولوژي خاصي توسعه يابد

15- كنسرسيوم:

(Consortium) :

تعدادي شركت و موسسه عمومي جهت دستيابي به هدف خاصي در زمينه نوآوري تكنولوژيكي با يكديگر همكـاري مـي نمايند ولي سهامي بين آنها رد و بدل نمي شود.

16- شكبه سازي: 

 (Networking) :

يك شركت شبكه ارتباطي با اشخاص و شركتهاي ديگر ايجاد مي كند تا بتواند همواره در جريان نوآوريهاي فني و تكنيكي باشد

17- استفاده از سازندگان بيروني:

(Outsourcing) :

يك شركت فعاليتهاي فني را به خارج از خود انتقال مي دهد و تنها محصول مورد نياز را دريافت مي كند .

 

18- Spin Off :

 

 شركت هايي كه در كنار مراكز تحقيقاتي و يا دانشگاه ايجاد مي شوند و نوآوري تكنولوژي آنها را تجاري مي كنند .

 

19- سرمايه گذاري مستقيم خارجي:

 

 سرمايه گذاري خارجي به صورت درصدي داخلي و خارجي انجام مي شود موضوع مورد نظر سرمايه گذاري، توسط خارجي ها در چارچوب

سياستهاي انتخاب شده انجام مي شود .سيستم هاي مديريتي، برنامه ريزي مواد، تكنولوژيهاي توليدي، بازاريابي، خدمات پس از فروش از

آوردههاي سرمايه گذاري خارجي می باشند.

 

20- مدل پارکهاي علمي – آموزشي:

 

در اين مدل امکاناتي براي متخصصان، جهت ايجاد شرکت فراهم مي شود. اين کمپاني ها اغلب

توسط پرسنلي که آزمايشگاهها را ترک مي کنند ايجاد مي‌شود‌.

 

21- مدل فرت: 

 

اين مدل در انگلستان به کار گرفته مي‌شود و ناظر بر افرادي است که از ناحيه چندين شرکت يا کنسرسيوم نمايندگي دارند

که در آزمايشگاههاي دولتي به جستجوي تکنولوژي بپردازند.

 

22- قراردادهاي فرعي و دست دوم:

 

اين روش مي تواند به انواع مختلف انجام شود.

• گرفتن بخشي از كار از انتقال دهنده (داخلي سازي)
•  گرفتن كار از كمپاني هاي معتبر در صورتي كه در شبكه آنها قرار بگيريم (فعاليتهاي تخصصی)
•  گرفتن كار و دادن به بخشهاي مختلف اگر قسمت مهندسي قوي داشته باشيم.

 

23- قراردادهاي بيع متقابل:

 

در اين روش عرضه کننده تکنولوژي موافقت مي كند که امکانات توليدي براي متقاضي فراهم كند و در آينده از محصولات توليدشده وي بعنوان

بازپرداخت اصل وسود سرمايه گذاري خود ، خريداري مي كند. مهمترين مشوق و انگيزه عرضه کننده تکنولوژي در وارد شدن در قرارداد بيع

متقابل ، استفاده و بهره برداري از منابع طبيعي و انساني ارزان در کشور دريافت کننده تکنولوژي است. مهمترين انگيزه براي دريافت کننده

تکنولوژي ، انتقال تکنولوژي صنعتي و بهره‌برداري حداکثر از منابع طبيعي و انساني در کشورش است .

24- اتحاد استراتژیک: 

 

دو شرکت تواناييهاي تکنولوژيک خود را در جهت رسيدن به محصولي جديدتر به اشتراک مي گذارند.همکاري استراتژيک عبارت است از فرآيند

تشخيص شکاف در تکنولوژي¬هاي بومي با جستجو براي يافتن تکنولوژي¬هاي پرکننده و سپس درگير کردن صاحبان آن تکنولوژي در

مشارکتي که نتيجة آن انتقال تکنولوژي به کشور باشد. کشورهاي تازه صنعتي شده¬اي مثل کره، همانند کشورهاي پيشرفتة صنعتي،

اکنون در جستجوي مکملهاي تکنولوژي بومي خود هستند و براي اين منظور هر مشوقي را که لازم باشد فراهم مي کنند تا صاحبان خارجي

تکنولوژي را به اين نوع همکاري ها بکشانند.

 

ب: انتقال تكنولوژي به صورت غير رسمي

 

•  استخدام پرسنل فني و علمي
•  خريد و واردات ماشين آلات و دريافت كمكهاي فني به وسيله سازندگان اصلي ماشين آلات
•   مهندسي معكوس معمولا زماني انجام مي پذيرد که شرکتهاي چند مليتي و يا کشور عرضه کننده تکنولوژي از انتقال حق امتياز تکنولوژيهاي پيشرفته به کشورهاي در حال توسعه امتناع مي ورزند.
• اعزام نيرو به خارج، براي آموزش و كسب تجربيات عملي
• برگزاري كنفرانسها و نمايشگاههاي كتاب، انتشارات مقالات و نمايشگاههاي بين المللي و تجاري، صنعتي

ميزان اهميت و درجه تاثيرپذيري هريك از اين روشهاي انتقال تكنولوژي به عواملي چون ماهيت تكنولوژي موردنياز و توانايي ظرفيت كشور

گيرنده تكنولوژي براي يادگيري و جذب دانش فني تكنولوژيك بستگي دارد. انتخاب روش انتقال همچنين هزينه ها وفوائد تكنولوژي انتقال يافته

را مشخص مي كند. به عبارت ديگر، تعيين روش انتقال بخصوص در نتيجه تمايل عرضه كننده تكنولوژي به عرضه آن به فرم بخصوص و نيزتمايل

و توانايي گيرنده تكنولوژي در اكتساب و جذب آن صورت مي پذيرد. بنابراين به طوركلي روشهاي گوناگون انتقال تكنولوژي را مي توان به وسيله

بعضي از عوامل مهم مانند اهداف انتقال دهنده و گيرنده تكنولوژي ، سطح توانائيهاي مديريتي و ظرفيتهاي تكنولوژيك كشور گيرنده ، اندازه

بازار دردسترس و سرعت تحولات تكنولوژي مشخص كرد. پس لازم است كه در انتخاب روش انتقال تكنولوژي نهايت دقت را به عمل آورد تا ازبه

وجود آوردن اثرات نامطلوب جانبي نظير كسري تراز تجاري و وابستگي تكنولوژيك چنين انتخابي جلوگيري شود. درصورتي كه حداقل آمادگي

تكنولوژي در كشور يا بنگاه نيازمند تكنولوژي وجودداشته باشد مي توان با استفاده از تجارب مهندسان و متخصصان توانمند در عرصه موردنياز،

به تكنولوژي دست يافت . تحولات جهاني امكان استفاده از اين روش راافزايش داده است . به عنوان مثال پس از فروپاشي شوروي سابق

حدود چهارميليون متخصص و دانشمند برجسته با بحران بيكاري روبرو شده اند كه حاضرند با شرايط بسيارمناسبي در ساير كشورها ازجمله

ايران كار كنند.

در اروپا نيز چنين موقعيتهايي وجود دارد ازجمله روند روبه افزايش بيكاري درفرانسه و وجود افراد صاحب تجربه در كانون بازنشستگان آنها زمينه

مناسبي براي استفاده از متخصصان است . حتي در شرايط عادي نيز مي توان با به خدمت گرفتن مشاوران مناسب به فوت وفنهاي نهفته

براي عرضه محصول “در نوع محصول / در فرايند توليد/ درنسبتهاي مواداوليه و غيره ” دست يافت .

براي استفاده از اين روش آمادگي و انگيزه و علاقه متقاضي به كسب تكنولوژي ضروري است و با وجود اين شرايط مي توان با هزينه بسيار

پايين تري نسبت به سايرروشهاي انتقال تكنولوژي ، تكنولوژي را كسب كرد.

 

فرايند انتقال تكنولوژي

 

انتقال تكنولوژي فرايند پيچيده و دشواري است و بدون مطالعه و بررسي لازم نه تنها مفيد نيست بلكه ممكن است علاوه بر هدررفتن سرمايه

و زمان ، به تضعيف تكنولوژي ملي هم بيانجامد.فرايند انتقال تكنولوژي داراي مراحل گوناگون و پيوسته اي است كه آنها را مي توان به سه

بخش عمده تقسيم كرد:

• انتخاب و كسب تكنولوژي پیشرفته و به روز جهان ;
• انطباق ، كاربرد و جذب تكنولوژي بدیع و متهورانه و به روز در کلاس بین المللی ;
• توسعه و انتشار تكنولوژي های هم ارز و منحصربفرد و ج .