کارگاه تخصصی خلاقیت در شرکت ایساکو

 

مدرسه تخصصی رهبری ایرانیان

به روز رسانی جمعه 12 آذر 1400

امروز کارگاه آموزشی داشتم در شرکت ای ساکو که از ابتدای آن با استقبال خوبی روبرو شد.

این مطالب خلاصه و سر فصلهای این کارگاه آموزشی است.

• تعاریف
• چرایی خلاقیت
• نمایش فیلمهای خلاقانه
• مهارت‌های تفکر خلاق
• تکنیک‌های خلاقیت
• تکنیک یورش فکری
• کار تیمی درزمینهٔ تکنیک
• تکنیک نقشه‌کشی ذهنی
• کار تیمی درزمینهٔ تکنیک
• تکنیک واژه‌های تصادفی
• کار تیمی درزمینهٔ تکنیک
• ضرورت کار تیمی
• انجام بازی تیمی و خلاقانه
• تحلیل فیلمهای کارافرینانه
• جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

واقعیت این است که تا کنون، روان شناسان و محققان، برداشت های متفاوتی از این واژه داشته و تعاریف متنوعی از آن ارائه کرده اند. وجود چنین اختلاف نظری، ناشی از ماهیت پیچیده آن است. برخی در تعریف خلاقیت، گفته اند: «خلاقیت، ترکیبی است از قدرت ابتکار، انعطاف پذیری و حساسیت در برابر نظریاتی که یادگیرنده را قادر می سازد خارج از نتایج تفکر نامعقول، به نتایج متفاوت و مولد بیندیشد که حاصل آن، رضایت شخصی و احتمالاً خوشنودی دیگران خواهد بود».

بنابراین، خلاقیت، یک فرایند ذهنی است که از فرد معینی و در یک زمان مشخص دیده می شود؛ فرآیندی که در نتیجه آن، یک اثر جدید – اعم از ایده یا چیزی نو و متفاوت – تولید می شود. تولید جدید و متفاوت، می تواند کلامی یا غیر کلامی و عینی یا ذهنی باشد. در مطالعه پیرامون خلاقیت، به دو نکته مهم زیر باید توجه داشت:

۱٫ اول آن که خلاقیت می تواند خلق اشکال یا صورت های جدیدی از ایده ها یا تولیدات کهنه باشد. در این صورت، اغلب فکرها و ایده های گذشته، اساس خلاقیت های تازه است.

۲٫ دوم این که خلاقیت امری انحصاری است و حاصل تلاش فردی و تنها یک موقعیت یا مسئله عمومی نیست؛ از این رو، فردی ممکن است چیزی را خلق کند که قبلاً هیچ گونه سابقه ذهنی از آن نداشته باشد؛ اگر چه آن چیز به صورت های مشابه یا کاملاً یکسان قبلاً توسط شخص دیگری و در موقعیت خاصی خلق شده باشد.

خلاقیت، مستلزم بهره گیری از نوع خاصی از جریان فکری است؛ چیزی که یکی از روان شناسان، به نام گیلفورد، آن را «تفکر واگرا» نامید؛ تفکری که به گونه ای متفاوت از جریان عام فکری جامعه، در حل مسائل، نمود پیدا می کند.

به عبارت دیگر، فرد خلاق، تمایل دارد که مسائل مختلف را به طرق متفاوت حل کند؛ هر چند در ظاهر، یک راه حل بیشتر برای آن وجود ندارد.

با توجه به روشن شدن تعریف خلاقیت، به پاسخ این پرسش می پردازیم که چگونه می توان خلاقیت را توسعه و گسترش داد؛ ولی قبل از آن باید گفت که خلاقیت، امری توسعه پذیر است و همه افراد، از توانایی بالقوه خلاقیت برخوردارند. برای توسعه خلاقیت، به امور زیر توجه کنید:

۱٫ از آن جا که خلاقیت، امری فردی و شخصی است و هر کسی متناسب با توانایی های فردی و منحصر به فرد، می تواند به توسعه و گسترش آن اقدام نماید، جهت تقویت این امر، باید به سراغ توانایی های فردی و منحصر به فرد رفت و به ارزیابی آن پرداخت.

۲٫ میزان حساسیت در درک مسائل، نقش مهمی در خلاقیت دارد؛ بنابراین، با افزایش و گسترش دقت و حساسیت در درک مسائل، می توان به توسعه خلاقیت فردی کمک کرد.

۳٫ بدون شک، آزمایش، تجربه و کنکاش، رابطه مستقیمی با خلاقیت دارند؛ پس برای رشد آن، باید از طریق افزایش تجربه، پژوهش و انجام آزمایش های متنوع و متکثر، اقدام کرد.

۴٫ اندیشه تخیلی، یکی از راه های مؤثر در برانگیختن قدرت خلاقیت محسوب می شود؛ زیرا تخیل، نوعی تفکر آزاد است که ضمن آن، ذهن فرد، متوجه حل یک مسئله واقعی، به گونه ای که در عالم خارج وجود دارد، نمی شود؛ بلکه در تخیل، فرد خارج از قیود و هنجارهای موجود، آزادانه آن چه را که تمایل دارد، در ذهن خود تصور می کند. در چنین شرایطی، فرد، هرگز خود را محدود و محبوس در حصار واقعیت ها و امور مشهود و ملموس نمی کند و فارغ البال، هر آن چه را که دلش می خواهد، تصور می کند. یکی از روان شناسان معاصر، به نام هرلاک، خلاقیت را شکلی از تخیل کنترل شده می داند که منجر به نوعی ابداع و نوآوری می شود.

از طرف دیگر، یکی از ویژگی های مشترک میان افراد خلاق که مورد قبول همه روان شناسان و محققان این رشته است، وجود قدرت تخیل فوق العاده، در نزد همه کودکان و بزرگ سالان خلاق است.۱

۵٫ خلاقیت، با استقلال فکر و اعتماد به نفس همراه است؛۲ از این رو، برای رشد و گسترش خلاقیت، برخورداری از اعتماد به نفس، کاملاً ضروری و لازم است. بنابراین، از طریق رشد و تقویت اعتماد به نفس و بهره گرفتن از روش های متداول و مورد توصیه روان شناسان، می توان به توسعه و رشد خلاقیت فردی پرداخت.

۶٫ خلاقیت از طریق بیان احساسات و برداشت های شخصی، غنی تر و عمیق تر می گردد؛ پس می توان با صحبت کردن درباره تجربه ها و تجزیه و تحلیل های شخصی و در میان گذاشتن نقطه نظرات خود با دیگران، به خصوص صاحب نظران و افراد با تجربه، زمینه گسترش و توسعه خلاقیت را فراهم کرد. در بسیاری موارد، بیان، توصیف و گزارش تجربه شخصی، به درک رابطه پدیده ها منجر می شود و رابطه منطقی آنها کشف می شود و همین امر، به یک نوآوری ختم می شود.

۷٫ خلاقیت، توسعه آگاهی، توانایی جذب و بهره مندی از همه نعمت های زندگی است.۳ بر اساس آن چه گفته شد، خلاقیت توسعه پذیر است و می توان به کمک بیرون، توانایی درونی فرد را شکوفا کرد. هر فردی با بهره گرفتن از تمام شناخت های قبلی و تمرکز ذهنی داشتن بر آن و تجهیز کردن خود به موتور حرکت و افزایش بعد انگیزشی، خواهد توانست به کشف ویژگی های منحصر به فرد خود اقدام کرده، با در اختیار گرفتن تمام داده ها و نعمت های وجودی، به گسترش این ویژگی بپردازد.

بدیهی است که اگر این ویژگی را غیر متأثر از عوامل بیرونی و ارادی بدانیم، هرگز به فکر تعمیق و غنا بخشیدن به آن نخواهیم بود و از آن جا که روان شناسان و متخصصان، این ویژگی را حداقل تا سی سالگی، قابل توسعه و گسترش می دانند، این راهکار، یعنی توسعه آگاهی، توانایی جذب و بهره گیری از تمام امکانات زندگی، نیز مؤثر و کارآمد خواهد بود.

مطالعات انجام شده توسط سیسک (۱۹۸۹م.) یکی از روان شناسان حاکی از آن است که اوج خلاقیت در حدود سی سالگی است و پس از آن، در همان حد باقی مانده یا به تدریج کاهش پیدا می کند و به همین خاطر است که توجه به مسئله «آفرینش های ذهنی در دوره کودکی، نوجوانی و جوانی» فوق العاده حائز اهمیت است.

۸٫ اوقات فراغت، همواره بستر مناسبی برای خلاقیت هاست. از آن جا که ذهن انسان در اوقات فراغت، به فعالیت موظفی مشغول نیست، انسان می تواند فارغ از قالب های از پیش طراحی شده، پیرامون مسائل مورد علاقه، فعالیت داشته باشد. انسان در اوقات فراغت، می تواند با طیب خاطر و آزادانه اندیشه نموده، در حل مسائلی که در حوزه شناختی او مطرح هستند، از تفکر واگرا بهره گیرد؛ همان تفکر واگرا یا خلاقی که خمیرمایه نوآوری ها و اختراعات بشری است.

تحقیقات انجام شده در زمینه ویژگی های افراد خلاق توسط سیسک (۱۹۸۵م.)، نشان می دهد که آنان علاوه بر این که از هوشی سرشار، صداقت، صراحت و انعطاف پذیری برخوردار هستند، از اوقات فراغت خود حداکثر بهره را گرفته، با آزاداندیشی و تفکر واگرا، مسائل مختلف را بررسی می کنند و به راه حل های نو دست می یابند.

در واقع، وجود فشار زمان یا فشار وقت در زندگی روزمره، خود زمینه ساز تنش و اضطراب فزاینده است. بدیهی است که وجود اضطراب شدید نیز از آفات تفکر مولد و خلاق است.

 

در این کارگاه تخصصی، به بررسی جامع تکنیک‌های مختلف حل مسئله خواهیم پرداخت. این تکنیک‌ها ابزارهایی کاربردی برای شناسایی،

تحلیل و حل مشکلات در زمینه‌های مختلف زندگی و کار هستند. برای هر تکنیک، توضیح مختصری ارائه می‌دهیم، چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای

همراه با نمونه‌های موفق جهانی و منابع مرتبط را معرفی می‌کنیم.

 

مقدمه

حل مسئله یکی از مهارت‌های کلیدی است که در زندگی روزمره و محیط‌های کاری اهمیت دارد. استفاده از تکنیک‌های مختلف می‌تواند به افراد و سازمان‌ها کمک کند تا مشکلات را به شکلی سیستماتیک و مؤثر حل کنند. این مقاله به معرفی تعدادی از تکنیک‌های معروف و کارآمد حل مسئله می‌پردازد.

 

اول

تحلیل علت و معلول (Cause and Effect Analysis)

– **توضیح**:

این تکنیک برای شناسایی علل ریشه‌ای مشکلات به کار می‌رود و معمولاً با نمودار

استخوان ماهی (Fishbone Diagram) نمایش داده می‌شود.

– **نمونه موفق**:

شرکت تویوتا برای حل مشکلات تولیدی از این تکنیک استفاده می‌کند.

– چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای

1. تعریف دقیق مسئله.
2. شناسایی عوامل موثر.
3. طراحی نمودار علت و معلول.
4. تجزیه و تحلیل داده‌ها.
5. آزمودن فرضیات.
6. اصلاح و بررسی راهکارها.
7. ارزیابی و مرور نتایج.

 

2. تکنیک 5 چرا (5 Whys)

– **توضیح**: این روش با پرسیدن “چرا؟” به دنبال شناسایی علت اصلی یک مشکل است و معمولاً

شامل پنج بار پرسش می‌شود.

– **نمونه موفق**: شرکت‌های ژاپنی مانند تویوتا برای کاهش خطاهای تولید از این تکنیک استفاده

می‌کنند.

– چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای:

1. تعریف مسئله.
2. پرسیدن اولین “چرا”.
3. تحلیل پاسخ.
4. پرسیدن چراهای بیشتر.
5. شناسایی ریشه مشکل.
6. طراحی راه‌حل.
7. ارزیابی و بررسی نتیجه.

### 3. طوفان مغزی (Brainstorming)
– **توضیح**: این تکنیک به جمع‌آوری ایده‌ها در یک گروه کمک می‌کند و به خلاقیت و همکاری تیمی دامن می‌زند.
– **نمونه موفق**: شرکت گوگل از طوفان مغزی در جلسات ایده‌پردازی خود بهره می‌برد.
– **چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای**:
1. شناسایی مسئله.
2. انتخاب تیم مناسب.
3. تعیین قوانین جلسه.
4. جمع‌آوری ایده‌ها.
5. ارزیابی و مرتب‌سازی ایده‌ها.
6. انتخاب بهترین ایده.
7. اجرای ایده و بازخوردگیری.

### 4. نمودار درخت تصمیم‌گیری (Decision Tree)
– **توضیح**: این ابزار به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا با تجزیه و تحلیل مسیرهای احتمالی، بهترین گزینه را انتخاب کنند.
– **نمونه موفق**: شرکت‌های مالی مانند گلدمن ساکس از این روش برای ارزیابی ریسک‌های مالی استفاده می‌کنند.
– **چک‌لیست هفت‌مرحله‌ای**:
1. تعریف مسئله.
2. شناسایی گزینه‌های ممکن.
3. ترسیم نمودار درخت.
4. ارزیابی احتمالات.
5. محاسبه هزینه و فایده.
6. انتخاب بهترین مسیر.
7. بررسی نتایج پس از اجرا.

### منابع پیشنهادی

#### کتاب‌ها
1. **”حل مسئله و تصمیم‌گیری”** نوشته‌ی دکتر کنت بوچر.
2. **”تفکر سریع و کند”** اثر دنیل کانمن.
3. **”حل مسئله خلاقانه”** نوشته‌ی ریک وارن.
4. **”راهنمای حل مسئله برای مدیران”** اثر ریچارد بوا.

#### فیلم‌ها و سریال‌ها
1. **فیلم “12 مرد خشمگین” (12 Angry Men)** – نمایشی از تحلیل دقیق و حل مسئله.
2. **سریال “خانه کاغذی” (Money Heist)** – ارائه روش‌های مختلف حل مسئله در شرایط بحرانی.
3. **فیلم “شبکه اجتماعی” (The Social Network)** – چالش‌های حل مسئله در حوزه تکنولوژی و تجارت.

### نتیجه‌گیری
تکنیک‌های حل مسئله ابزارهایی ضروری برای موفقیت در زندگی و کار هستند. با بهره‌گیری از این تکنیک‌ها و چک‌لیست‌ها، می‌توان به صورت سیستماتیک و مؤثر مشکلات را شناسایی و حل کرد. استفاده از منابع علمی و فرهنگی نیز می‌تواند به گسترش دانش و مهارت‌های لازم در این حوزه کمک کند.

 

 

 

 

 

…. ادامه دارد

مازیارمیرمشاور وتحلیلگر