کارگاه تخصصی کلان نگری و تفکر سیستمی برای مدیران اندیشکده

کارگاه تخصصی کلان نگری و تفکر سیستمی برای مدیران اندیشکده

دکتر مازیارمیر

 

سرفصل‌های کارگاه کلان‌نگری و تفکر سیستمی

فصل تخست

مقدمه و مفهوم‌سازی: تفکر سیستمی و کلان‌نگری

 

شرح:

• تعریف تفکر سیستمی و کلان‌نگری
• ارتباط این دو رویکرد با مدیریت و زندگی شخصی
• نقش آن‌ها در حل مسائل پیچیده

چک لیست تخصصی:

• آیا درک دقیقی از مفهوم سیستم و عناصر آن دارید؟
• آیا می‌توانید روابط متقابل بین عناصر را تحلیل کنید؟
• آیا به جای تمرکز بر جزئیات، توانایی دیدن کل سیستم را دارید؟

پیشتازان:

• رایسل اکاف (Russell Ackoff): مفهوم طراحی سیستمی
• پیتر سنگه (Peter Senge): نویسنده کتاب “پنجمین فرمان”

سخن بزرگان:

“تفکر سیستمی هنر دیدن کل و فهمیدن روابط است.” – پیتر سنگه

نمونه مستند:

• موفقیت تویوتا در استفاده از سیستم تولید ناب (Lean Production).

کتب و منابع:

• “The Fifth Discipline” – Peter Senge
• “Thinking in Systems” – Donella Meadows

 

فصل دوم

اصول و مبانی تفکر سیستمی

شرح:

• آشنایی با مفاهیم بازخورد (Feedback)
• شناسایی حلقه‌های علیت (Causal Loops)
• تحلیل دینامیک سیستم‌ها

چک لیست تخصصی:

• آیا می‌توانید بازخوردهای مثبت و منفی را در سیستم شناسایی کنید؟
• آیا می‌توانید از حلقه‌های علیت برای تحلیل مشکلات استفاده کنید؟

پیشتازان:

• دانلا میدوز (Donella Meadows): نویسنده کتاب “تفکر در سیستم‌ها”

سخن بزرگان:

“هیچ چیزی در انزوا کار نمی‌کند، همه چیز به دیگری وابسته است.” – دانلا میدوز

نمونه مستند:

• تحلیل بحران مالی 2008 و نقش حلقه‌های بازخورد در سیستم بانکی.

 

آشنایی با مفاهیم بازخورد (Feedback) و نمونه‌های واقعی

بازخورد (Feedback) یکی از مفاهیم کلیدی در سیستم‌های پیچیده، مدیریت، روانشناسی و حتی تعاملات روزمره است. این مفهوم به فرآیند بازگشت

اطلاعات از محیط به منبع اصلی اشاره دارد و نقش مهمی در بهبود، کنترل و پایدارسازی سیستم‌ها ایفا می‌کند. در این مقاله، مفاهیم پایه‌ای بازخورد،

انواع آن، و نمونه‌های واقعی از کاربرد آن در سطوح مختلف بررسی می‌شود.

 

تعریف بازخورد

بازخورد فرآیندی است که در آن نتایج یک اقدام یا فرآیند، به صورت اطلاعات به منبع اولیه بازمی‌گردد. این اطلاعات می‌تواند مثبت (تقویت‌کننده) یا منفی

(اصلاح‌کننده) باشد.

مثال ساده:

زمانی که شما یک پیام در شبکه‌های اجتماعی ارسال می‌کنید و واکنش (لایک یا کامنت) دریافت می‌کنید، در واقع بازخوردی از مخاطبان خود دریافت

کرده‌اید.

انواع بازخورد

1. بازخورد مثبت (Positive Feedback):
   این نوع بازخورد، فرآیند را تقویت کرده و باعث افزایش شدت یا سرعت عملکرد می‌شود.مثال:
   • در سیستم‌های زیستی: تولید هورمون اکسی‌توسین در هنگام زایمان که باعث تقویت انقباضات می‌شود.
   • در تجارت: افزایش فروش یک محصول باعث سرمایه‌گذاری بیشتر در تبلیغات آن می‌شود.
2. بازخورد منفی (Negative Feedback):
   این نوع بازخورد به کاهش نوسانات و پایداری سیستم کمک می‌کند.مثال:
   • در بدن انسان: تنظیم دمای بدن که با تعریق یا لرزش، دما را در محدوده مطلوب نگه می‌دارد.
   • در مدیریت: بازبینی عملکرد کارکنان برای اصلاح رفتار یا فرآیندها.
3. بازخورد خنثی (Neutral Feedback):
   در برخی موارد، بازخورد هیچ تغییر قابل توجهی در سیستم ایجاد نمی‌کند، اما اطلاعاتی برای تصمیم‌گیری‌های آینده ارائه می‌دهد.

اهمیت بازخورد در سیستم‌ها

• در سیستم‌های زیستی:
  بازخورد نقش حیاتی در پایداری و عملکرد بدن انسان دارد، مانند کنترل قند خون از طریق ترشح انسولین.
• در مدیریت:
  بازخورد ابزاری برای ارزیابی عملکرد و بهبود مستمر است.
• در آموزش:
  بازخورد معلمان به دانش‌آموزان باعث بهبود یادگیری می‌شود.
• در فناوری:
  سیستم‌های خودکار مانند ترموستات‌ها و هوش مصنوعی بر اساس بازخورد کار می‌کنند.

نمونه‌های واقعی بازخورد

1. بازخورد در مدیریت سازمانی:
   • شرکت گوگل:
     گوگل از ابزارهایی مانند نظرسنجی‌های داخلی و بازخورد 360 درجه برای بهبود فرهنگ سازمانی و بهره‌وری کارکنان استفاده می‌کند.
2. بازخورد در آموزش:
   • روش مونته‌سوری:
     در این روش، معلمان به جای تصحیح مستقیم اشتباهات دانش‌آموزان، بازخوردهای غیرمستقیم ارائه می‌دهند تا یادگیری عمیق‌تری حاصل شود.
3. بازخورد در اقتصاد:
   • بازار سهام:
     تغییرات قیمت سهام بازخوردی از واکنش بازار به رویدادهای اقتصادی و سیاسی است.
4. بازخورد در فناوری:
   • هوش مصنوعی:
     الگوریتم‌های یادگیری ماشینی از بازخورد برای بهبود عملکرد خود استفاده می‌کنند. مثلاً موتور جستجوی گوگل بر اساس بازخورد کاربران نتایج را بهینه می‌کند.
5. بازخورد در محیط زیست:
   • تغییرات اقلیمی:
     ذوب شدن یخ‌های قطبی بازخورد مثبتی ایجاد می‌کند که باعث افزایش گرمایش زمین می‌شود (اثر آلبدو).

چالش‌ها و موانع بازخورد مؤثر

1. تاخیر در دریافت بازخورد:
   • در سیستم‌های پیچیده، ممکن است مدت زمان زیادی طول بکشد تا اثرات یک اقدام مشاهده شود.
2. کیفیت پایین بازخورد:
   • بازخورد نادرست یا ناقص می‌تواند منجر به تصمیمات اشتباه شود.
3. مقاومت در برابر بازخورد:
   • افراد یا سازمان‌ها ممکن است به دلیل ترس از تغییر، بازخورد را نپذیرند.

سخنان بزرگان در مورد بازخورد

• پیتر دراکر:
  

  “آنچه اندازه‌گیری نمی‌شود، مدیریت نمی‌شود؛ و بازخورد ابزاری است برای اندازه‌گیری.”

• بیل گیتس:
  

  “بازخورد صادقانه بزرگ‌ترین هدیه است.”

راهنمای ارائه بازخورد مؤثر

1. بازخورد باید شفاف، دقیق و مبتنی بر واقعیت باشد.
2. زمان‌بندی مناسب داشته باشد و به موقع ارائه شود.
3. حالت سازنده و نه انتقادی داشته باشد.

نتیجه‌گیری نهایی

بازخورد یک ابزار قدرتمند برای بهبود عملکرد، پایداری سیستم‌ها، و رشد فردی و سازمانی است. درک و استفاده مؤثر از بازخورد می‌تواند تفاوت بزرگی در نتایج نهایی ایجاد کند.

---

منابع و کتب پیشنهادی

1. “The Art of Feedback” – M. E. Atkinson
2. “Thanks for the Feedback” – Douglas Stone & Sheila Heen
3. “Feedback Control of Dynamic Systems” – Gene Franklin

این مقاله، مفاهیم بازخورد را از پایه تا پیشرفته پوشش داده و با ارائه نمونه‌های مستند و واقعی، به‌ویژه در حوزه‌های مختلف، به کاربرد عملی آن پرداخته است.

---

فصل سوم

تفکر کل‌نگر در مدیریت سازمانی

 

شرح:

• تأثیر کلان‌نگری در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک
• تمرکز بر اهداف بلندمدت به جای راه‌حل‌های کوتاه‌مدت

چک لیست تخصصی:

• آیا توانایی تشخیص تأثیرات بلندمدت تصمیمات را دارید؟
• آیا می‌توانید به‌جای جزئی‌نگری، فرصت‌های استراتژیک را شناسایی کنید؟

پیشتازان:

• جیم کالینز (Jim Collins): نویسنده کتاب “از خوب به عالی”

سخن بزرگان:

“شرکت‌های بزرگ از نگاه به چشم‌انداز و مأموریت خود می‌آغازند.” – جیم کالینز

نمونه مستند:

• رشد پایدار شرکت اپل به دلیل تمرکز بر نوآوری و چشم‌انداز کلان.

کتب و منابع:

• “Good to Great” – Jim Collins

 

---

فصل چهارم

ابزارها و تکنیک‌های تفکر سیستمی و کلان‌نگری

 

شرح:

• مدل‌های تحلیل سیستمی (SWOT، PESTLE، و غیره)
• تکنیک‌های بصری‌سازی (مانند نقشه ذهنی و حلقه‌های بازخورد)

چک لیست تخصصی:

• آیا از ابزار مناسب برای تحلیل سیستم استفاده می‌کنید؟
• آیا توانایی شبیه‌سازی دینامیک‌های سیستم را دارید؟

پیشتازان:

• جی فورستر (Jay Forrester): بنیان‌گذار دینامیک سیستم‌ها

سخن بزرگان:

“مدل‌سازی، ابزاری برای آزمایش ایده‌ها بدون هزینه‌های واقعی است.” – جی فورستر

نمونه مستند:

• موفقیت زیمنس در پیش‌بینی بازارهای جدید از طریق مدل‌سازی سیستمی.

کتب و منابع:

• “Business Dynamics” – John Sterman

 

---

فصل پنجم

طراحی و پیاده‌سازی استراتژی‌های کلان‌نگر

 

شرح:

• تدوین چشم‌انداز و مأموریت سازمانی
• پیاده‌سازی استراتژی‌های مبتنی بر کلان‌نگری

چک لیست تخصصی:

• آیا چشم‌انداز سازمانی شما واضح و الهام‌بخش است؟
• آیا منابع سازمانی به‌درستی برای اهداف بلندمدت تخصیص داده شده‌اند؟

پیشتازان:

• مایکل پورتر (Michael Porter): خالق مدل پنج نیروی رقابتی

سخن بزرگان:

“استراتژی یعنی انتخاب‌هایی که تفاوت ایجاد می‌کنند.” – مایکل پورتر

نمونه مستند:

• موفقیت آمازون در تعریف و اجرای استراتژی مشتری‌محور.

کتب و منابع:

• “Competitive Strategy” – Michael Porter

 

---

فصل ششم

چالش‌ها و موانع کلان‌نگری و تفکر سیستمی

شرح:

• مقاومت سازمانی در برابر تغییر
• مدیریت تعارض بین دیدگاه‌های کلان و جزئی

چک لیست تخصصی:

• آیا سازمان شما برای تغییر فرهنگی آماده است؟
• آیا توانسته‌اید ذی‌نفعان را در فرآیند کلان‌نگری مشارکت دهید؟

پیشتازان:

• جان کاتر (John Kotter): متخصص مدیریت تغییر

سخن بزرگان:

“تغییر، از درک ضرورت آغاز می‌شود.” – جان کاتر

نمونه مستند:

• عبور نتفلیکس از مدل DVD به پخش آنلاین با تغییر ساختار و دیدگاه کلان.

کتب و منابع:

• “Leading Change” – John Kotter

 

---

نتیجه‌گیری و برنامه عملیاتی

شرح:

• مرور و جمع‌بندی آموخته‌ها
• طراحی برنامه عملیاتی برای سازمان‌ها و افراد

چک لیست تخصصی:

• آیا برنامه عملیاتی شما قابلیت اجرا دارد؟
• آیا اهداف کلان‌نگری شما واقع‌بینانه است؟

کتب و منابع:

• “Systems Thinking: Managing Chaos and Complexity” – Jamshid Gharajedaghi
• “The Art of Systems Thinking” – Joseph O’Connor

 

کلیات این کارگاه آموزشی

 

کل‌نگری، کل‌گرایی، یا اصالت کل (Holism) به نگرش و طریقهٔ تفکری گفته می‌شود که بر اساس آن تعیین و تبیین  تمامی صفات

و ویژگی‌های سامانه‌ها تنها و تنها با مطالعهٔ مؤلفه‌ها و اجزاء متشکلهٔ آن‌ها میسر نیست.

در فلسفه، کل‌گرایی منطقی این باور است که جهان به گونه‌ای عمل می‌کند که هیچ جزئی را نمی‌توان بدون شناخت ابتدا کلیت آن شناخت.

کل‌گرایی نظری نظریه ای در فلسفه علم است که بر مبنای آن یک نظریه علمی را فقط می‌توان با نگاهی کلی درک کرد. این نظریه توسط پی‌یر

دوهم ارائه شد. مجموع نظریه‌های مختلف علم با قیاس‌پذیری بودن آنها درک می‌شوند و اجازه می‌دهند گزاره‌های یک نظریه به جملاتی در نظریه دیگر

تبدیل شوند.

ریچارد رورتی استدلال می‌کرد که وقتی دو نظریه ناسازگار هستند، فرایند هرمنوتیک ضروری است. کل‌گرایی عملی مفهومی در کار مارتین

هایدگر است که بیان می‌کند نمی‌توان درک کاملی از تجربه خود از واقعیت ایجاد کرد، زیرا شیوه وجودی فرد در اعمال فرهنگی و در محدودیت‌های وظیفه

ای که فرد انجام می‌دهد نهفته شده‌است.

برتراند راسل نتیجه گرفت که «کل نگری منطقی دیالکتیکی هگل باید به نفع منطق جدید تحلیل گزاره ای کنار گذاشته شود.» و شکلی از اتمیسم

منطقی را معرفی کرد.