وحدت رویه‌های مشهور پیرامون عقد ضمان
وحدت رویه‌های مشهور پیرامون عقد
وحدت رویه‌های مشهور
عقد ضمان یا ضمانت، یکی از عقود مهم و پرکاربرد در حقوق مدنی است که در قوانین کشورهای مختلف به‌ویژه در
فقه اسلامی، مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی وحدت رویه‌های مشهور پیرامون عقد ضمان
می‌پردازیم که در فقه اسلامی و حقوق مدنی کشورها مورد پذیرش قرار گرفته‌اند.
۱. تعریف عقد ضمان
عقد ضمان یا ضمانت، تعهدی است که شخص ضامن (ضامن) به نفع شخص دیگری (مضمون له)
برای پرداخت دین شخص ثالث (مضمون عنه) به عهده می‌گیرد. این عقد، نوعی تعهد اضافی است
که در صورت عدم توانایی یا امتناع مدیون اصلی، ضامن موظف به پرداخت دین خواهد بود.
۲. ارکان عقد ضمان
عقد ضمان دارای سه رکن اصلی است:
– **ضامن**: شخصی که تعهد می‌کند دین دیگری را پرداخت کند.
– **مضمون له**: شخصی که طلبکار است و تعهد ضمان به نفع او صورت می‌گیرد.
– **مضمون عنه**: مدیون اصلی که دین او مورد ضمانت قرار می‌گیرد.
۳. شرایط صحت عقد ضمان
برای صحت عقد ضمان، شرایطی باید رعایت شود که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
– **اهلیت ضامن و مضمون له**: ضامن و مضمون له باید اهلیت قانونی برای انعقاد عقد را داشته
باشند.
– **رضایت طرفین**: رضایت ضامن و مضمون له برای انعقاد عقد ضروری است.
– **وجود دین اصلی**: دین مورد ضمان باید موجود و معین باشد.
– **مشروعیت دین**: دین مورد ضمان باید مشروع و قانونی باشد.
۴. آثار عقد ضمان
عقد ضمان دارای آثار حقوقی متعددی است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
– **تعهد به پرداخت دین**: ضامن متعهد می‌شود که دین مضمون عنه را پرداخت کند.
– **تبدیل تعهد**: در برخی موارد، عقد ضمان منجر به تبدیل تعهد می‌شود و دین اصلی به دین
ضامن تبدیل می‌شود.
– **رجوع ضامن به مضمون عنه**: پس از پرداخت دین توسط ضامن، وی حق دارد به مضمون عنه
رجوع کند و مبلغ پرداختی را از او مطالبه کند.
۵. وحدت رویه‌های مشهور در فقه اسلامی
در فقه اسلامی، عقد ضمان مورد توجه فقها قرار گرفته و برخی وحدت رویه‌های مشهور در این زمینه
به شرح زیر است:
– **ضمان به شرط موجود بودن دین**: فقها بر این نکته توافق دارند که دین مورد ضمان باید موجود
و معین باشد و نمی‌توان دین احتمالی را ضمانت کرد.
– **لزوم رضایت ضامن**: ضامن باید با اراده و رضایت کامل خود، عقد ضمان را منعقد کند و هرگونه
اجبار یا اکراه در این زمینه موجب بطلان عقد خواهد بود.
– **حق رجوع ضامن به مضمون عنه**: پس از پرداخت دین، ضامن حق دارد به مضمون عنه رجوع
کند و مبلغ پرداختی را از او مطالبه کند. این حق در فقه اسلامی به‌عنوان یکی از حقوق طبیعی
ضامن شناخته شده است.
– **عدم انتقال دین به ضامن**: برخی از فقها معتقدند که عقد ضمان منجر به انتقال دین به ضامن
نمی‌شود و ضامن فقط تعهد به پرداخت دین دارد، نه اینکه دین اصلی به او منتقل شود.
۶. وحدت رویه‌های مشهور در حقوق مدنی ایران
در حقوق مدنی ایران نیز، عقد ضمان به‌عنوان یکی از عقود مهم مورد توجه قرار گرفته و برخی وحدت
رویه‌های مشهور در این زمینه به شرح زیر است:
– **لزوم رعایت شرایط صحت عقد**: برای صحت عقد ضمان، شرایطی از جمله اهلیت طرفین،
رضایت ضامن و مضمون له، و مشروعیت دین باید رعایت شود.
– **حق رجوع ضامن به مضمون عنه**: پس از پرداخت دین توسط ضامن، وی حق دارد به مضمون
عنه رجوع کند و مبلغ پرداختی را از او مطالبه کند. این حق در ماده ۶۹۴ قانون مدنی ایران تصریح
شده است.
– **عدم نیاز به رضایت مضمون عنه**: در حقوق مدنی ایران، انعقاد عقد ضمان نیاز به رضایت
مضمون عنه ندارد و ضامن می‌تواند بدون اطلاع و رضایت او، دین وی را ضمانت کند.
نتیجه‌گیری
عقد ضمان یکی از عقود مهم و پرکاربرد در حقوق مدنی و فقه اسلامی است که دارای وحدت
رویه‌های مشهور و مهمی است. این وحدت رویه‌ها شامل شرایط صحت عقد، آثار حقوقی، و حق
رجوع ضامن به مضمون عنه می‌باشد که در قوانین مختلف و فقه اسلامی به‌طور مشابه مورد پذیرش
قرار گرفته‌اند. بررسی این وحدت رویه‌ها می‌تواند به درک بهتر و کاربرد صحیح عقد ضمان در معاملات
و تعهدات حقوقی کمک کند.
نوشته ماریا حاج محمدی دانشجوی دکترای خصوصی
