متن سوگند نامه وکلای دادگستری به شرح زیر است :

« در این موقع که می خواهم به شغل شریف وکالت نائل شوم به خداوند قادر متعال قسم یاد می کنم همیشه قوانین و نظامات را محترم شمرده و جز عدالت و احقاق حق منظوری نداشته و بر خلاف شرافت قضاوت و وکالت اقدام و اظهاری ننمایم و نسبت به اشخاص و مقامات قضایی و اداری و همکاران و اصحاب دعوی و سایر اشخاص رعایت احترام را نموده و از اعمال نظریات سیاسی و خصوصی و کینه توزی و انتقام جویی احتراز نموده و در امور شخصی و کارهایی که از طرف اشخاص انجام می دهم راستی و درستی را رویه خود قرارداده و مدافع از حق باشم و شرافت من وثیقه این قسم است که یاد کرده و ذیل قسم نامه را امضا می نمایم» .

مجازات تخلف از قسم، مجازات انتظامی درجه 5 یعنی ممنوعیت از سه ماه تا سه سال از اشتغال به وکالت است .

با دقت در اجزاء سوگندنامه آشکار می شود وکیل دادگستری نه تنها مکلف به رعایت ضوابط قانونی است، بلکه ناچار است بایسته های اخلاقی را در انجام وظایف شغلی – و حتی در امور شخصی خود- پاس دارد .

اینکه پاسداشت همه اجزاء این سوگندنامه عملاً تا چه حد ممکن است ، پرسشی است که پاسخ آن بحث و تامل بسیار را می طلبد. اما باید توجه داشته باشیم معمولاً در سوگندنامه ها بایدها و نبایدها به شکل آرمانی و حداکثری مطرح می شوند تا آنهایی که سوگند یاد می کنند همواره به هوش و به اصطلاح «در حال شدن» باشند و تلاش کنند تا خود را به آن اهداف آرمانی برسانند.

هر چند هیچ چیز از محدوده سوگندنامه بیرون نمی ماند ، اما در عمل «اخلاق حرفه ای در وکالت دادگستری» در چند زمینه و جنبه قابل بررسی است :

-جنبه های اخلاقی ارتباط وکیل با موکل

-جنبه های اخلاقی ارتباط وکیل با کانون وکلا و همکاران

-جنبه های اخلاقی ارتباط وکیل با حکومت و دولت

-جنبه های اخلاقی ارتباط وکیل و با طرف دعوی و وکیل او

-جنبه های اخلاقی ارتباط وکیل با مردم جامعه
بررسی مفصل این موارد در حوصله این مقاله نیست و ناچاریم به اشاراتی کوتاه اکتفا کنیم .

رابطه وکیل و موکل

این جنبه اخلاق حرفه ای شاید مهمترین وجه اخلاق حرفه ای وکیل دادگستری باشد . وکیل در روابط خود با موکل باید موارد ذیل را رعایت کند :

الف- صداقت، در زمینه :

1-توانایی های علمی و فنی و امکانات و ارتباطات خود ، که در موفقیت موکل می تواند تاثیر مثبت یا منفی داشته باشد .

2-میزان احتمال موفقیت موکل در دعوا (بدون تضمین درصد و فقط به صورت ردّ یا قبول کار) .

3-بیان اینکه وجوهی که موکل می پردازد دقیقاً بابت چیست (مثلاً هزینه دادرسی، حق الوکاله، هزینه کارشناسی و غیره)

ب- صراحت ، در مورد :

1-بیان آنچه در بند الف آمد بدون هیچ پرده پوشی یا مبهم گویی

2-مسائل و موضوعاتی که در جامعه در مورد روشهای پیشبرد کارها مطرح است . وکیل باید صریحاً به موکل بگوید که با این عوامل و عوالم آشنایی و سر و کار ندارد و نمی خواهد چیزی در این موارد از موکل خود بشنود . اگر موکل امکانات و ارتباطات فراقانونی و فوق العاده ای برای پیشرفت کارش دارد، وکیل حتی به آگاهی از آنها هم مایل نیست .

3- اینکه تعهد وکیل به «ایجاد وسایل پیروزی موکل در دعوا، با توجه به قوانین و مقررات است» نه «حصول نتیجه مثبت قطعی برای موکل» .

4- اینکه پرداختهای موکل هیچ ارتباطی به نتیجه کار ندارد و نتیجه قابل تضمین نیست .

پ- امانت ، در :

1-حفظ اسرار موکل در همه حال و با نهایت دقت و وسواس

2-حفظ مدارک و اسناد موکل

3- حفظ وجوه یا اموال مربوط به موکل که در نتیجه انجام کار وکالتی در اختیار وکیل قرار می گیرد .

از جهت اخلاق حرفه ای و مسئولیت انتظامی بازگرداندن مدارک و اسناد و وجوه و اموال به موکل نباید موکول به تسویه حساب حق الوکاله شود . البته بهتر است وکیل روابط مالی خود را با موکل چنان تنظیم کند که اصولاً چنین حالتی به وجود نیاید .

ت- استقلال

1-درست است که وکیل در قبال خدمت خود از موکل پول می گیرد اما باید همواره به یاد داشته باشد که مستخدم و کارمند موکل نیست و این موضوع را به موکل –به ویژه موکلین ثروتمند و قدرتمند- تفهیم کند .

2-در نتیجه هر چند وکیل برای احقاق حق موکل با استفاده از ابزارهای قانونی اقدام می کند، اما مکلف به اجرای منویات موکل – در جایی که با اصول اخلاقی یا نظر حقوقی وکیل سازگاری ندارد- نیست .

رابطه وکیل با مراجع قضائی

اینکه وکیل با مراجع قضائی کار می کند امری بدیهی و واضح است . بدون وجود داسرا و دادگاه و قاضی، وجود وکالت و وکیل قابل تصور نیست .
بنابر این رابطه وکیل با این مراجع مقوله ای بسیار جدی، بسیار دقیق و در عین حال چند وجهی خواهد بود:

الف- رعایت حرمت مرجع و مقام قضائی – حتی در حد افراط – و لو اینکه وکیل بر مبنای اطلاعات شخصی، از فسق و فساد فردی که پرونده نزد او مطرح است ، آگاه باشد .چون آنچه محترم است مفهوم «دادگاه» است نه مصادیق جزئی .

ب- نظارت جدی و مستمر و بدون اغماض :

اگر وکیل متوجه وجود انحراف و فساد در مرجع قضائی یا اداری شد و اطمینان کافی بر صحت اطلاعاتش پیدا کرد در اقدام نسبت به اعلام موارد به مراجع نظارتی نباید تردید کند .

این بهانه که مشهور شدن به «وکیلی که شکایت می کند» ممکن است به کارهای بعدی او در دادگاهها لطمه بزند، برای عدم اقدام و اعلام قابل پذیرش نیست

پ- کمک به محکمه در رسیدن به تصمیم درست:

این کار در حالتی که وکیل در پذیرش دعوا دقت کافی کرده و با اطمینان نسبی به پیشرفت کار ، پرونده را قبول کرده باشد، کار دشواری نخواهد بود .

ت- آوازه گری و تبلیغ در مورد قوتها و ضعفهای تشکیلات قضائی، بدون ذکر مصادیق .

محاسن خوبان را به خودشان و روسا و مسئولانشان و ضعفها و اشکالات جزئی را به خود مراجع قضائی(و نه مسئولانشان ) باید تذکر داد .
اما اشکالات و ایرادات وقتی به حد انحراف و فساد برسد موضوع بند «ب» پیشگفته خواهد بود .

بدیهی است آوازه گری وکیل در مورد محاسن مراجع قضائی که با آنها سر و کار دارد در محفل وکلا می تواند به وسیله اشاعه محاسن و تشویق خوبان باشد و در مورد بدها نیز باید به همکاران -به طور محدود و محرمانه- هشدار داد .

رابطه وکیل با کانون وکلا و همکاران

الف- رابطه اخلاقی وکیل با کانون وکلا مبتنی است بر :

1-حمایت کامل و بی چون و چرا از کانون ، به ویژه از استقلال آن حتی در حد تعصب

2-ایفاء تکالیف مالی خود در قبال کانون

3-کمک در انجام وظایفی که کانون بر عهده دارد در حد توان

4-نقد منصفانه مدیریت کانون به طور مستمر

ب- ضوابط اخلاقی لازم الرعایه در روابط با همکاران :

1-رعایت احترام حتی در حد غلوّ

2-حفظ الغیب همکاران به ویژه نزد مراجع قضائی و دولتی و البته در جمع دوستان و همکاران .

3-سِرپوشی و حفظ حرمت و آبروی همکاران حتی وقتی به عنوان وکیل طرف مقابل مرتکب اشتباه بزرگی می شوند . البته با استفاده از این اشتباه برای حفظ حقوق موکل و پیروزی در دعوا (کاری ظریف و دقیق است . زیرا هم باید غبطه موکل را در نظر گرفت و هم آبروی همکار را)

4-کمک معنوی و مادی به همکارانی که نیاز به کمک دارند در حدّ توان .

اخلاق حرفه ای وکیل در رابطه با حکومت و دولت

الف- وکیل به مقتضای شغلش مجری قانون و مطیع آن است . اما در عین حال باید منتقد جدّی و پیگیر قوانین ضعیف یا بد و در حال تلاش دائم برای اصلاح اینگونه قوانین باشد .

همچنین وکیل اخلاقاً مکلف است در مقابل ضعف عملکرد یا اقدامات نادرست دولت و حکومت ساکت ننشیند . معیار و ملاک درستی و نادرستی عملکردها برای وکیل، قانون است.

ب- وکلایی که قبلاً کارمند دولت یا وکیل موسسه یا وزارتخانه ای بوده اند ، پس از خروج از خدمت دولت یا منتفی شدن رابطه وکالتی باید از پذیرش دعوا علیه سازمان یا وزارتخانه متبوع یا موکلشان ، خودداری کنند . این پذیرش ممنوع نیست اما اخلاقاً مذموم است .

اخلاق حرفه ای در ارتباط وکیل با طرف دعوا و وکیل او

الف- طرف دعوی برای وکیل «جناب آقا یا سرکار خانم خواهان یا خوانده یا متهم یا شاکی» است . حتی اگر طرف دعوا متهم به قتل و وکیل، وکیل مدعی خصوصی و ولیّ دم باشد . وکیل نباید نسبت به طرف دعوا بی احترامی کند حتی اگر به عدم حقانیت او اطمینان داشته باشد .

به عبارت دیگر وکیل مثلاً «صدور حکم قصاص آقای ………. متهم به قتل» را از دادگاه کیفری استان تقاضا می کند، بدون اینکه در گفتارش از ادب و نزاکت خارج شود .

همچنین به هر حال وکیل باید در مورد طرف دعوا انصاف را رعایت کند . اگر ضمن رسیدگی به لحاظ برخورد با دلایل محکم و قطعی به این نتیجه رسید موکلش به او دروغ گفته و حق با طرف دعواست ، بهترین کار این است که بلافاصله استعفا کند هر چند که ناچار به پس دادن حق الوکاله یا قسمتی از آن بشود . البته در اینگونه موارد هرگز به علت استعفا نباید اشاره کند . زیرا این اقدام از نظر منافع و غبطه موکل غیر اخلاقی – و شاید غیر قانونی- است .

ب- وکیل طرف دعوا در زمره همکاران و مشمول مواردی است که قبلاً گفتیم . در اینجا تصریح این نکته را لازم می دانیم . وکیل باید این مطلب را برای موکلش روشن کند که بی احترامی یا تعرض او را به وکیل طرف دعوا به هیچ وجه نمی پذیرد و تحمل نخواهد کرد و در صورت وقوع چنین رویدادی بلافاصله استعفا خواهد کرد (گفته اند احترام امامزاده با متولی است) .

اخلاق حرفه ای وکیل در ارتباطش با مردم و جامعه

با وجود همه تبلیغات سوء و کم بینی ها و سم پاشی ها ، اکثریت مردم به بیشتر وکلا اعتماد دارند و در مسائل مختلف – و نه فقط مسائل حقوقی قضائی و نه تنها به عنوان مشاوره حرفه ای – عقیده و نظر آنها را سوال می کنند . بنابراین وکیل باید :

الف- همواره آماده پاسخگویی به پرسشهای مردم در امور مختلف باشد و اطلاعات خود را به این منظور روزآمد کند.

ب- در آموزش مردم و تفهیم حقوقشان به آنها – به ویژه «حق دفاع»- کوتاهی نکند . البته از اظهار نظر در خصوص آنچه نمی داند باید پرهیز کند و عبارت جادویی «نمی دانم» یا «این نظر شخصی من است و ممکن است درست نباشد» را همواره به یاد داشته باشد .

پ- در به کار گرفتن الفاظ و ویژگیهای ظاهری خود دقت بسیار داشته باشد چون هر وکیل نماینده یک صنف و حرفه است . بنابراین قضاوت مردم نسبت به او صرفاً به خودش محدود نمی شود . این تعهد اخلاقی وکیل نه فقط در قبال مردم بلکه در مقابل جامعه وکالت است .

سخن پایانی اینکه اگر بپذیریم همگان حق دفاع دارند – که دارند و باید بپذیریم- آنگاه به این نتیجه می رسیم که وکیل باید تا جایی که ممکن است ، دستی را که برای کمک به سوی او دراز می شود بگیرد، مگر در یک مورد و آن موردی است که وکیل نسبت به آن ذهنیت منفی دارد و بیم آن می رود که این ذهنیت منفی او را در مرحله ای از دفاع ، از به کار گرفتن تمام توانش برای دفاع از موکل باز دارد…..